Potrącenie

Czym jest potrącenie?

Potrącenie zwane również kompensacją jest umorzeniem dwóch potrącenie pieniędzyprzeciwstawnych sobie wierzytelności (na przykład z jednej strony z tytułu pożyczki i z drugiej strony z tytułu umowy sprzedaży). Następuje ono przez oświadczenie woli jednego wierzyciela złożone drugiemu wierzycielowi. Dopuszczalne jest również umowne potrącenie wierzytelności.

Dzięki takiemu umorzeniu wierzyciel dokonujący potrącenia nie ma już obowiązku wykonania swojego świadczenia, przynajmniej do kwoty potrącanej wierzytelności (jeżeli wierzytelność potrącana jest niższa od wierzytelności przeciwnej). Potrącenie powoduje bowiem zaspokojenie interes wierzyciela.

Potrącenie powoduje pewność, że interes wierzyciela zostanie zaspokojony.

Kiedy potrącenie jest dopuszczalne?

Aby potrącenie było dopuszczalne muszą być spełnione następujące przesłanki:

  • dwie osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami
  • przedmiotem świadczeń obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku
  • obie wierzytelności muszą być wymagalne
  • wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia musi być zaskarżalna

Wzajemność wierzytelności

Wierzytelności są wzajemne jeżeli przysługują nawzajem dwóm osobom (to jest jednocześnie osobie A wobec osoby B oraz osobie B wobec osoby A). Wzajemność wierzytelności nie oznacza, że strony mają być związane umową wzajemną – umową, w której obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (np. umowa sprzedaży).

Z wzajemności wierzytelności wynika, że:

  • dłużnik nie może potrącić względem swojego wierzyciela wierzytelności przysługującej mu wobec osoby trzeciej
  • osoba trzecia nie może dokonać potrącenia jeżeli nie jest dłużnikiem tego wobec kogo ma nastąpić potrącenie.

Niedopuszczalne jest na przykład potrącenie wierzytelności przysługującej jednemu z małżonków w stosunku do osoby trzeciej z wierzytelnością służącą tej osobie w stosunku do drugiego małżonka.

Przedmiot świadczeń

Przedmiotem świadczenia obu stron muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone co do gatunku. Wierzytelności pieniężne mogą być potrącone tylko z wierzytelnościami pieniężnymi. Wierzytelności dotyczące rzeczy (na przykład o wydanie rzeczy) mogą być potrącone tylko z wierzytelnościami dotyczącymi takich samych rzeczy o takiej samej jakości (nie mogą być potrącone z wierzytelnościami pieniężnymi lub dotyczącymi innych rzeczy lub takich samych rzeczy, lecz innej jakości).

Wymagalność obu wierzytelności

Wymagalność to stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Natomiast dłużnik jest obowiązany spełnić świadczenie. Wierzytelności są wymagalne, gdy upłynęły terminy ich spełnienia. Jednak zgodnie z art. 501 Kodeksu cywilnego odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza dopuszczalności potrącenia.

Zaskarżalność wierzytelności

Art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego mówi o wierzytelnościach, które mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Art. 502 Kodeksu cywilnego wprowadza wyjątek od powyższej zasady. Stanowi on, że przedawniona wierzytelność może być potrącona, jeśli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

Skutki potrącenia

Jeśli są spełnione wyżej wspomniane przesłanki każda że stron uzyskuje prawo do potrącenia. Realizuje się ono przez oświadczenie o potrąceniu wierzytelnościzłożenie jednostronnego oświadczenia woli drugiej stronie. Oświadczenie to prowadzi do umorzenia wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Dla oświadczenia woli tego typu nie jest wymagana żadna szczególna forma. Może być ono złożone również w postaci zarzutu podniesionego w toku postępowania sądowego.

Zgodnie z art. 499 Kodeksu cywilnego skutki złożenia takiego oświadczenia woli następują z mocą wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Tym samym nie liczą się te wszystkie fakty, które miały miejsce po tej chwili (między innymi opóźnienie, zwłoka).

Zgodnie z art. 498 § 2 Kodeksu cywilnego wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem, ale tylko do wysokości wierzytelności niższej (np. A ma wierzytelność przeciwko B o 1 000 zł, a B przeciwko A o 500 zł. W wyniku potrącenia wierzytelność B umorzy się w całości, a wierzytelność A utrzyma się nadal w wysokości 500 zł).

Jakie wierzytelności nie mogą być potrącone?

Art. 505 Kodeksu cywilnego przesądza, że nie mogą być potrącone wierzytelności:

  • nieulegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym (art. 831-833 Kodeksu postępowania cywilnego)
  • o dostarczenie środków utrzymania (np. roszczenia alimentacyjne, renta, roszczenia z tytułu dożywocia)
  • wynikające z czynów niedozwolonych
  • co do których potrącenie jest wyłączone przez szczególne przepisy

Potrącenie umowne

Potrącić wierzytelności można również w umowie. Nie jest ona co prawda przewidziana w przepisach Kodeksu cywilnego, ale dopuszcza się ją na podstawie zasady swobody umów. Umowa o potrącenie jest umową wzajemną, przez którą strony zgadzają się na umorzenie swoich wierzytelności.

Aby zawrzeć taką umowę muszą istnieć dwie wzajemne wierzytelności. Nie muszą one jednak opiewać na świadczenia jednorodzajowe (co jest wymagane w przypadku umorzenia na zarzut opisywanego powyżej – w związku z tym możliwe jest na przykład potrącenie wierzytelności pieniężnej z wierzytelnością dotyczącą rzeczy).

Dopuszczalne jest umorzenie wierzytelności niezaskarżalnych i niewymagalnych. Strony w umowie mogą również ustalić, że potrącenie będzie działać z mocą ex nunc (od teraz), a nie z mocą wsteczną jak to ma miejsce przy potrąceniu opisanym w art. 498 Kodeksu cywilnego.

Do umownego potrącenia nie odnoszą się wyłączenia z art. 505 Kodeksu cywilnego.

Wśród potrąceń umownych wyróżniamy potrącenia stałe i jednorazowe. Do tych pierwszych należą przede wszystkim ustalone w umowach rozliczenia pieniężne za pośrednictwem banków.

Problemy z potrąceniem w Krakowie? Jako adwokat mogę Ci pomóc!

Moja kancelaria adwokacka w Krakowie specjalizuje się w prawie cywilnym i gospodarczym. Dzięki temu będę w stanie doradzić Ci kompleksowo we wszystkich sprawach dotyczących potrącenia. Jako adwokat jestem w stanie pomóc Ci między innymi w następujących sprawach:

  • analiza możliwości podniesienia zarzutu potrącenia
  • analiza zasadności potrącenia przez kontrahenta
  • podniesienie zarzutu potrącenia w postępowaniu sądowym
  • przygotowanie i negocjowanie potrącenia umownego