Kto posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych?

Zgodnie z art. 15 Kodeksu cywilnego (KC) ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają:

  1. małoletni,

  2. ubezwłasnowolnieni częściowo.

Osoby małoletnie to osoby w wieku od 13 do 18 lat, czyli:

  1. które ukończyły trzynaście lat,

  2. lecz jednocześnie nie są pełnoletnie (nie ukończyły lat osiemnastu, a w przypadku kobiet, które ukończyła 16 lat dodatkowo nie zawarły związku małżeńskiego).

Niektóre czynności podejmowane przez dzieci wymagają zgody ich przedstawicieli ustawowych - rodziców.

Osoby ubezwłasnowolnione częściowo tracą pełną zdolność do czynności prawnych od momentu uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu częściowym lub postanowienia o zmianie ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe do momentu uprawomocnienia postanowienia o uchyleniu ubezwłasnowolnienia częściowego lub zmianie ubezwłasnowolnienia na całkowite

Wyliczenie art. 15 Kodeksu cywilnego jest niepełne, a uzupełnia je Kodeks postępowania cywilnego. Zgodnie z brzmieniem art. 549 Kodeksu postępowania cywilnego ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają także osoby, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie.

Czym jest ograniczona zdolność do czynności prawnych?

Konsekwencje ograniczonej zdolności do czynności prawnych określają art. 17-22 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami można wyróżnić czynności, które:

  1. mogą być wykonywane samodzielnie przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych,

  2. których dokonanie wymaga zgody przedstawiciela ustawowego.

  3. których wykonanie jest w ogóle niedopuszczalne.

Funkcję przedstawiciela ustawowego w stosunku do małoletniego pełni rodzic lub opiekun, natomiast w stosunku do ubezwłasnowolnionego częściowo kurator. Zakres umocowania przedstawicieli różni się i doznaje ograniczeń ustawowych.

Czynności prawne wymagające zgody przedstawiciela ustawowego

Niektóre czynności dokonywane przez osobę posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych wymagają zgody jej przedstawiciela ustawowego.

Przepis art. 17 Kodeksu cywilnego przewiduje wymóg zgody przedstawiciela ustawowego do dokonania czynności, przez które osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie (a zatem wówczas gdy powstaje stosunek zobowiązaniowy) oraz czynności, przez które taka osoba rozporządza swoim prawem.

W przypadku, gdy dla ważności czynności prawnej dokonywanej przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych wymagana jest forma szczególna (np. forma aktu notarialnego dla sprzedaży nieruchomości), zgoda przedstawiciela ustawowego jest ważna tylko wtedy, gdy została wyrażona w takiej samej formie.

Sposób wyrażenia zgody i jej skutki zależą od dokonywanej czynności. Jeśli osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych zawiera umowę, przedstawiciel ustawowy może ją wyrazić przed jej zawarciem, jednocześnie z jej zawarciem lub w drodze następczego potwierdzenia po jej zawarciu.

Konsekwencje braku zgody przedstawiciela ustawowego osoby posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych

Konsekwencją braku zgody przedstawiciela ustawowego jest bezskuteczność zawieszona (tzw. czynność prawna kulejąca).

Bezskuteczność zawieszona oznacza, że czynność staje się ważna dopiero po jej potwierdzeniu przez przedstawiciela ustawowego lub po potwierdzeniu przez osobę, której czynność dotyczy, po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Potwierdzenie takiej umowy wywołuje skutki z mocą wsteczną.

Osoba, która zawarła umowę z osobą mającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych, nie może powoływać się na tą okoliczność. Jednakże, osoba taka uprawniona jest do wyznaczenia drugiej stronie odpowiedniego terminu do potwierdzenia czynności, a po jego bezskutecznym upływie umowa nie może wywołać już skutku.

W przypadku jednostronnych czynności prawnych, czynność dokonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego jest bezwzględnie nieważna.

Czynności prawne osoby posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie wymagające zgody przedstawiciela ustawowego

Ustawodawca określił wyjątki w art. 20-22 Kodeksu cywilnego, które opisują jakie czynności prawne nie wymagają zgody przedstawiciela ustawowego i mogą być dokonywane samodzielnie przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. jednak nie wyczerpują one katalogu czynności dopuszczalnych jako dokonywane samodzielnie.

Zgodnie z wskazanymi powyżej przepisami, zgody przedstawiciela ustawowego nie wymagają:

  1. umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego;

  2. rozporządzanie własnym zarobkiem osoby posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, chyba że sąd opiekuńczy postanowił inaczej;

  3. czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku przez jej przedstawiciela ustawowego, chyba że zgoda przedstawiciela ustawowego do dokonania takich czynności zgodnie z ustawą nie wystarcza.

Do istotnych czynności, których samodzielne dokonanie przez osobę mającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych, niewymienionych w art. 20-22 KC, należą między innymi:

  1. udzielenie przez rodzica o ograniczonej zdolności do czynności prawnych zgody na adopcję dziecka,

  2. oświadczenie o zawarciu małżeństwa,

  3. zgoda małoletniego, który ukończył lat trzynaście na zmianę imienia lub nazwiska,

  4. zgoda małoletniego na jego własne przysposobienie przez inną osobę,

  5. umowa darowizny nieobciążonej poleceniem, której obdarowanym jest osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej.