Alimenty

autor: adwokat Wojciech Rudzki

Ostatnia aktualizacja w dniu 11 sierpnia 2024 roku.

Alimenty są formą finansowej ochrony dla osób, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania tym członkom rodziny, którzy ze względu na wiek lub sytuację majątkową nie są w stanie samemu zaspokajać swoich potrzeb. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi na następujące pytania:

• czym są alimenty?
• kto i od kogo może żądać świadczeń alimentacyjnych?
• kiedy i w jakiej wysokości przysługują alimenty na dziecko?
• jak długo trzeba płacić alimenty na dziecko?
• kiedy dziecko musi płacić alimenty na rodzica?
• kiedy trzeba płacić alimenty na byłego małżonka?
• jak wygląda sprawa o zasądzenie alimentów w sądzie?

Kiedy i od kogo można żądać alimentów?

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny), obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Krewnymi w linii prostej są osoby, które od siebie pochodzą, a zatem zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki) oraz wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), bez krewnych w linii bocznej (ciotek, wujków, rodzeństwa, bratanków). 

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że największe znaczenie ma obowiązek alimentacyjny:

1. rodziców wobec dzieci
2. współmałżonków wobec siebie nawzajem

Obowiązek zapewnienia świadczeń alimentacyjnych może dotyczyć również dzieci w stosunku do rodziców oraz wzajemnie rodzeństwo. Świadczenie alimentacyjne może być także nałożone na rodzeństwo przyrodnie, osoby związane stosunkiem przysposobienia (adopcji), powinowaci (relacja łącząca krewnych małżonka z drugim małżonkiem), małżonkowie po unieważnieniu małżeństwa, a nawet ojciec dziecka wobec matki dziecka niebędącej jego żoną. 

Stosunek alimentacyjny (relacja między uprawnionym do alimentowania a zobowiązanym do tego) powstaje już w chwili zawarcia związku małżeńskiego, urodzenia dziecka, adopcji. Obowiązek alimentacyjny powstanie jednak dopiero po wystąpieniu warunków przewidzianych w przepisach prawa (np. gdy małżonek popadnie w niedostatek czy osoba zobowiązana do alimentacji wciąż nie realizuje obowiązku alimentacyjnego).

Alimentów można żądać wyłącznie od osób wskazanych w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Osobami, które nie zostały wskazane w przepisach, są przykładowo osoby pozostające w związkach partnerskich. W związku z tym osoby pozostające w relacji partnerskiej (konkubenckiej) nie mogą od siebie żądać świadczeń alimentacyjnych, nawet gdy w rzeczywistości łączą je bardzo bliskie relacje osobiste. 

Zakres świadczeń alimentacyjnych (wpłat związanych z alimentowaniem) wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego (np. dziecka) oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (np. ojca tego dziecka). Alimenty są ustalane przede wszystkich z uwzględnieniem wyżej wymienionych czynników.

Kiedy kończy się obowiązek alimentacyjny?

Do zakończenia obowiązku alimentacyjnego dochodzi przede wszystkim wraz ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych, ponieważ obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na jego spadkobierców.

Nie tylko śmierć powoduje zakończenie obowiązku alimentacyjnego. Obowiązek ten kończy się ogólnie najczęściej wtedy, gdy dziecko może już się samodzielnie utrzymywać. Innymi przypadkami są:

1. uchylenie przez sąd orzeczenia ustalającego alimenty (w przypadku gdy nie ma już podstaw do ich płacenia),
2. gdy sąd stwierdzi, że realizowanie świadczeń alimentacyjnych względem dziecka skutkuje nadmiernym uszczerbkiem dla zobowiązanego do ich zapłaty albo gdy uzna, że dziecko nie dokłada starań do samodzielnego utrzymania się. 

Oczywiste jest także, że obowiązek alimentacyjny skończy się z chwilą śmierci uprawnionego.

W jakiej kolejności można żądać alimentów?

Zgodnie art. 129 §1 KRO obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności zstępnych przed wstępnymi, zaś wstępnych przed rodzeństwem uprawnionego do świadczenia alimentacyjnego (pieniędzy z tytułu alimentów). W przypadku, gdy jest kilku zstępnych lub kilku wstępnych, alimenty obciążają krewnych bliższych stopniem przed dalszymi. 

Zgodnie z tym przepisem z roszczeniem alimentacyjnym (żądaniem zapłaty alimentów) należy najpierw wystąpić do zstępnych uprawnionego (np. do dzieci, wnuków, prawnuków), a dopiero następnie do jego wstępnych (rodziców, dziadków itd.). Na końcu tego łańcucha jest rodzeństwo. 

Jeżeli jest kilka osób w danej grupie rodzinnej (np. dzieci i wnuki), najpierw można żądać alimentów od krewnych, którzy są bliżsi stopniem pokrewieństwa (a więc dzieci). Jeżeli jednak kilku krewnych jest w tym samym stopniu (np. dwoje dzieci), obowiązek ten obciąża ich w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. W praktyce osoba, która będzie zarabiała więcej albo będzie zamożniejsza, będzie również musiała więcej płacić z tytułu alimentów. 

Obowiązek alimentacyjny osób zobowiązanych w dalszej kolejności (czyli wstępnych i rodzeństwa) powstanie gdy:

• brak osób w bliższej kolejności (osoba uprawniona do alimentów nie ma dzieci ani wnuków)
• osoby zobowiązane w bliższej kolejności nie są w stanie spełnić swojego obowiązku alimentacyjnego (gdy np. nie mają pieniędzy)
• uzyskanie od osób zobowiązanych w bliższej kolejności potrzebnych uprawnionemu środków jest niemożliwe lub połączone ze znacznymi trudnościami (gdy np. nie wiadomo, gdzie przebywa osoba zobowiązana do alimentacji, ukrywa ona swój majątek albo przebywa za granicą).

Reguły z art. 129 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że uprawniony zarówno nie może żądać alimentów poza kolejnością określoną w przepisie, jak również nie może żądać alimentów od wybranego przez siebie krewnego, jeśli inne osoby są spokrewnione z nim w jednakowym stopniu.

Alimenty na dziecko

Czy rodzice zawsze muszą płacić alimenty na dzieci?

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że alimenty rodziców wobec dzieci są w praktyce najczęstszymi alimentami. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, że rodzice mają obowiązek płacenia alimentów względem dziecka, które nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać, z wyjątkiem, gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania (art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Należy pamiętać o tym, że dzieci mają prawo do standardu życia na równi z ich rodzicami, bez względu na to, czy rodzice żyją łącznie czy oddzielnie. Alimenty na dziecko powinny prowadzić do zrównania poziomu życia dziecka oraz rodzica. 

Dorosłe dziecko pozostające poza zakresem władzy rodzicielskiej (po ukończeniu 18 lat) także podlega alimentacji przez rodziców. Przepisy nie przewidują, że rodzice są zobowiązani do utrzymywania dziecka małoletniego, lecz ogólnie dziecka, które jest w niedostatku, lub nie ma możliwości samodzielnego utrzymania (czyli także po ukończeniu przez dziecko 18 roku życia). Najczęściej alimenty na dziecko w takiej sytuacji mają prowadzić do zapewnienia dziecku wykształcenia. W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy przyjął, że: “Jeżeli dorosłe dziecko ma wyuczony zawód i możliwość pracy oraz chce dalej kontynuować naukę, rodzice obowiązani są łożyć na jego utrzymanie w miarę swoich materialnych możliwości” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1998 r., I CKN 1104/98). 

Pojęcie niedostatku nie zostało zdefiniowane w przepisach, lecz jako niedostatek powszechnie uznaje się sytuację, w której osoba uprawniona do alimentów nie może samodzielnie, własnymi siłami, z własnych środków zaspokoić (sfinansować) swoich usprawiedliwionych potrzeb. Nie oznacza to, że dziecko nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz nie są one w stanie zagwarantować mu prawidłowego bytu. 

Koniec obowiązku alimentowania dziecka przez rodziców nie jest wyraźnie określony w przepisach prawa. Czas trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców trwa aż do chwili, gdy dziecko będzie w stanie się samodzielnie utrzymać. Na długość trwania obowiązku alimentacyjnego wpływać może np. choroba albo proces zdobywania wykształcenia, podczas którego nie ma możliwości samodzielnego utrzymania. 

Przepisy przewidują możliwość uchylenia się rodziców od obowiązku alimentacyjnego względem dzieci. Zgodnie z art. 133 § 3 KRO, rodzice mogą się uchylić od wykonywania obowiązku alimentacyjnego, gdy:

1. alimenty na pełnoletnie dziecko są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców (gdy przez finansowanie dzieci rodzicom przestaje wystarczać na finansowanie własnych potrzeb)
2. dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania (najprościej mówiąc, gdy dziecku wygodnie i nie ma np. ochoty iść do pracy)

Rodzice mogą się też uchylić od obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci, jeśli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego. W praktyce przypadkiem takim może być niewdzięczne, wrogie zachowanie dziecka wobec rodziców, które nawet doprowadziło do rękoczynów z jego strony. 

Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec małoletnich dzieci nie może być uchylony ze względu na zasady współżycia społecznego. Obowiązek ten nie ma wyjątków.

W jakiej wysokości można żądać alimentów na dziecko?

Wysokość alimentów od rodziców na dziecko jest ustalana w oparciu o funkcjonującą w polskim prawie generalną przesłankę, mówiącą, że dziecko ma prawo do poziomu życia zbliżonego do poziomu życia rodziców. Nie oznacza, że majętny ojciec dziecka ma obowiązek płacić alimenty na dziecko w wysokości równej jego dochodom, ale że ma zapewnić dziecku podobny do swojego standard życia.  

Jeżeli w pewnym momencie okaże się, że alimenty na dziecko są za wysokie ze względu na możliwości zarobkowe rodzica, możliwe jest odpowiednie obniżenie alimentów, tak żeby rodzic nie był bez potrzeby za bardzo obciążony. Możliwe jest także zmniejszenie alimentów, jeżeli prawidłowy rozwój fizyczny dziecka i jego usprawiedliwione potrzeby nie wymagają alimentów w orzeczonej poprzednio wysokości. 

Ani niskie dochody, ani status osoby bezrobotnej nie pozwalają na zwolnienie z płacenia alimentów na małoletnie dzieci. Niskie zarobki (a nawet ich brak) nie usprawiedliwiają unikania obowiązku alimentacyjnego. 

Dopuszcza się także podwyższenie alimentów, gdy potrzeby dziecka się zwiększą, a przekazywane alimenty nie wystarczają na ich zrealizowanie. Można się starać o wyższe alimenty, jeśli wzrosły koszty utrzymania dziecka, co jest naturalne wraz z jego dojrzewaniem. Można wystąpić o zmianę wysokości alimentów, gdy w związku z rozpoczęciem nauki ponosimy większe wydatki na podręczniki albo w związku z chorobą dziecka pojawia się konieczność zakupu leków, rehabilitacji, specjalnej diety itd. Sądy twierdzą także, że o wyższe alimenty można wystąpić, gdy sytuacja finansowa rodzica świadczącego alimenty uległa znaczącej poprawie. W jednym i drugim przypadku należy złożyć wniosek do sądu, dołączając dokumenty potwierdzające zmianę sytuacji jako uzasadnienie wniosku.

Alimenty względem dzieci obejmują nie tylko środki utrzymania, lecz także wychowania dzieci. W praktyce niewystarczające będzie zapewnienie dzieciom wyżywienia, ale konieczne jest też zapewnienie wykształcenia oraz warunków do rozwoju. 

Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać w całości lub części na osobistych staraniach o ich utrzymanie lub o wychowanie. Przykładem takich działań jest zajmowanie się przez któregoś z rodziców domem, podczas gdy drugi rodzic zarabia. Przykładem takich działań będzie także uczenie dzieci czytania przez rodziców, pomaganie im w zdobywaniu nowych umiejętności, odrabianie z nimi zadań domowych, zawożenie na zajęcia dodatkowe. W takim wypadku rodzic wykonujący te czynności może nawet w całości zostać zwolniony z finansowania utrzymania i wychowania dziecka.

Co nie wpływa na wysokość alimentów?

Na zakres alimentów nie wpływają: 

• świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego (o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów), które mają zostać zwrócone przez zobowiązanego do alimentacji
• świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej
• świadczenie wychowawcze (program “Rodzina 800 plus”) (chociaż w praktyce otrzymywanie tych świadczeń jest brane pod uwagę przez sąd przy decydowaniu o wysokości alimentów)
• świadczenia rodzinne (np. świadczenie pielęgnacyjne na niepełnosprawne dziecko)
• rodzicielskie świadczenie uzupełniające (przysługujące matce albo ojcu, którzy wychowali minimum 4 dzieci i nie posiada wystarczających środków utrzymania, a są już w wieku emerytalnym)

Kiedy można żądać alimentów na dziecko od innej osoby niż mąż?

Ojciec dziecka, który nie jest mężem matki, ma obowiązek pomóc finansowo w opłacaniu wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom. Za wydatki związane z ciążą i porodem przyjmuje się wszystkie wydatki, które stały się potrzebne w związku z ciążą lub porodem, a których matka dziecka by nie miała, gdyby nie była w ciąży albo gdyby nie rodziła. Chodzi o wydatki rzeczywiście poniesione, a nie planowane. 

Matka może żądać od ojca dziecka, który nie jest jej mężem, udziału w kosztach swojego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące oraz pokrycia innych koniecznych wydatków albo szczególnych strat poniesionych w związku z ciążą. Żądać tego można tylko z ważnych powodów, takie jak na przykład zły stan zdrowia dziecka lub matki albo bardzo trudna sytuacja finansowa matki. 

Te dwa żądania przysługują matce dziecka od ojca, bez względu na to, czy dziecko urodziło się żywe czy martwe. Termin przedawnienia roszczeń w tym przypadku wynosi 3 lata od dnia porodu.

Jeśli ojcostwo mężczyzny jest uwiarygodnione (istnieją realne szanse, że to właśnie on jest ojcem dziecka), matka jeszcze przed urodzeniem dziecka może żądać od niego sumy pieniężnej na koszty swojego utrzymania przez okres 3 miesięcy w okresie porodu oraz koszty utrzymania dziecka przez okres 3 miesięcy po jego urodzeniu. To żądanie należy również zgłosić w sądzie.

Alimenty na małżonka

Alimenty po rozwodzie

Kiedy można żądać alimentów po rozwodzie?

Małżonek może żądać alimentów od drugiego małżonka po rozwodzie w dwóch przypadkach:

1. w przypadku rozwodu bez orzekania o winie – jeżeli znajduje się w niedostatku (art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)
2. w przypadku rozwodu z orzeczeniem wyłącznej winie drugiego małżonka – w przypadku istotnego pogorszenia swojej sytuacji materialnej (art. 60 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Zgodnie z art. 130 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi (alimentowania go) po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka. W takich sytuacjach to najpierw małżonek będzie musiał utrzymywać drugiego małżonka, a dopiero później zstępni tego małżonka, wstępni czy rodzeństwo.

Alimenty, a rozwód bez orzekania o winie

Jeżeli do rozwodu doszło bez orzeczenia o wyłącznej winie jednego z małżonków, każdy z małżonków może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym swoim usprawiedliwionym potrzebom oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego (drugiego małżonka).

Świadczenie alimentacyjne w tym przypadku przysługuje tylko wtedy, gdy małżonek żądający alimentów znajduje się w niedostatku (nie jest w stanie samodzielnie i z własnych pieniędzy finansować swoich potrzeb). Przepis nie polega na tym, by jeden z małżonków realizował swoje potrzeby kosztem drugiego małżonka, który przez to miałby stracić możliwość realizowania swoich własnych potrzeb. 

Usprawiedliwionymi potrzebami uzasadniającymi żądanie alimentów będzie np. zakup leków, wyżywienia, środków higieny osobistej. Granicą żądania są jednak możliwości zarobkowe i majątkowe małżonka, który ma płacić alimenty.

Alimenty od małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia

Jeżeli do rozwodu doszło z orzeczeniem o wyłącznej winie jednego z małżonków w rozpadzie pożycia, małżonek niewinny może żądać alimentów na pokrycie swoich usprawiedliwionych potrzeb nawet jeżeli nie znajduje się w niedostatku. Warunkiem żądania świadczeń alimentacyjnych jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Przepis spełnia zasadę sprawiedliwości i słuszności.

Jak długo trzeba płacić alimenty po rozwodzie?

Obowiązek alimentacyjny byłego małżonka po orzeczeniu rozwodu wygasa w razie zawarcia nowego małżeństwa przez małżonka uprawnionego do alimentów. W takim przypadku to nowy małżonek przejmuje rolę zobowiązanego do alimentowania. 

Dodatkowo obowiązek ten może wygasnąć po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu, jeśli małżonek obciążony obowiązkiem alimentacyjnym nie był uznany za winnego rozkładu pożycia. Sąd na żądanie ze względu na wyjątkowe okoliczności może na żądanie uprawnionego przedłużyć 5 letni termin o dalszy okres (przepisy nie wyznaczają żadnej granicy). Przykładem wyjątkowej okoliczności może być na przykład wypadek małżonka rozwiedzionego albo zapadnięcie przez niego w ciężką chorobę.

Alimenty po unieważnieniu małżeństwa

Po unieważnieniu małżeństwa w zakresie alimentacji stosuje się reguły dotyczące rozwodu. W przypadku unieważnienia małżeństwa, za małżonka winnego rozkładu pożycia uznaje się małżonka, który zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia. Przykładami takich okoliczności są: złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem groźby lub błędu, relacja pokrewieństwa lub powinowactwa między małżonkami (o której zdawał on sobie sprawę), przysposobienie, choroba psychiczna jednego z małżonków czy pozostawanie przez jednego z nich w innym ważnym związku małżeńskim.

Wobec tego, jeśli małżonek nie jest wyłącznie winnym rozkładu pożycia i znajduje się w niedostatku, to może żądać od drugiego byłego małżonka dostarczania mu środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom, przy uwzględnieniu możliwości zarobkowych i majątkowych obciążonego małżonka.

Jeśli jeden z małżonków jest  wyłącznie winny rozkładu pożycia i rozwiązanie małżeństwa pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na jego żądanie może obciążyć małżonka winnego obowiązkiem przyczyniania się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, nawet gdy małżonek niewinny nie znajduje się w niedostatku. Ponadto stosuje się też reguły o wygaśnięciu alimentacji jak przy rozwodzie. 

Alimenty po separacji

Orzeczenie separacji nie powoduje rozwiązania małżeństwa, dlatego małżonkowie są zobowiązani według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych do przyczyniania się do zaspokajania potrzeb założonej przez nich rodziny (w tym oczywiście potrzeb finansowych). W celu uzyskania alimentów przez małżonka pozostającego w separacji stosuje się reguły przewidziane w przypadku alimentacji małżonków po orzeczeniu rozwodu. Konieczne jest jednak zgłoszenie żądania alimentów przez małżonka uprawnionego do alimentacji. W takim przypadku obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny zmienia się w obowiązek alimentacyjny. 

Z roszczeniem alimentacyjnym w przypadku separacji można zgłosić się już podczas postępowania o orzeczenie separacji. Alimentów można także żądać po uprawomocnieniu się wyroku lub postanowienia orzekającego separację między małżonkami. Nie ma więc jednej odpowiedniej pory na zgłoszenie takiego żądania.

Czy adoptowani muszą płacić alimenty?

Zgodnie z przepisami prawa może dojść do przysposobienia:

• niepełnego
• pełnego
• całkowitego. 

Przysposobienie niepełne (adopcja niepełna) jest przysposobieniem skutecznym jedynie pomiędzy przysposabiającym (adoptującym) a przysposobionym (adoptowanym). Wobec tego przysposobiony nie jest w pełni włączony do rodziny przysposabiającego, nie staje się rodzeństwem dzieci przysposabiającego, wnukiem rodziców przysposabiającego czy krewnym innych krewnych przysposabiającego. Jednak wobec przyszłych (dzieci, wnuków itd.) przysposobionego, przysposabiający jest uznany jako krewny (tj. jako dziadek, pradziadek itd.). W wyniku przysposobienia niepełnego, przysposobiony nadal jest członkiem swojej rodziny biologicznej i zachowuje z nią więzy pokrewieństwa.

Obowiązek alimentacyjny wobec przysposobionego w sposób niepełny obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego. O obowiązku alimentacyjnym przysposobionego wobec swoich wstępnych i rodzeństwa mówimy jednak dopiero w ostatniej kolejności. Jeśli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego z małżonków, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a jego biologicznym rodzicem i innymi krewnymi. 

Przysposobienie pełne (adopcja pełna) prowadzi do powstania takiego stosunku między przysposobionym a przysposabiającym jak między rodzicem a dzieckiem. Z chwilą pełnego przysposobienia ustaje obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a jego biologicznymi krewnymi, powstają natomiast relacje alimentacyjne między przysposabiającym oraz jego krewnymi. W takim przypadku wobec przysposobionego zobowiązani do alimentacji są w pierwszej kolejności przysposabiający z jego małżonkiem, następnie rodzice przysposabiającego oraz w ostatniej kolejności dzieci przysposabiającego (nowe rodzeństwo przysposobionego).

Przysposobienie całkowite (adopcja całkowita) jest odmianą przysposobienia pełnego. Wyróżnia je trwałość przysposobienia oraz zachowanie pełnej tajemnicy, co oznacza, że wszelkie dane o poprzednich rodzicach przysposobionego zostają zatarte, a w ich miejsce wpisywane są dane przysposabiających. Przysposobienie całkowite ma miejsce w przypadku, gdy rodzice biologiczni przysposobionego wyrazili zgodę przed sądem na przysposobienie ich dziecka bez wskazywania konkretnej osoby przysposabiającego. Kolejność alimentacji jest w tym przypadku taka sama jak przy przysposobieniu pełnym.

Kiedy rodzeństwo musi płacić alimenty?

Obowiązek rodzeństwa powstaje dopiero w dalszej kolejności, po zstępnych i wstępnych uprawnionego do alimentów. Obowiązek ten obciąża nie tylko rodzeństwo rodzone, ale tak samo rodzeństwo przyrodnie. Jeśli kilka osób jest rodzeństwem, obowiązek alimentacji obciąża ich w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Zobowiązany do płacenia alimentów na rzecz rodzeństwa może się od tego obowiązku uchylić, jeżeli świadczenie alimentacyjne jest połączone z nadmiernym uszczerbkiem (szkodą) dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. Przepisy prawa na pierwszym miejscu wciąż stawia własną, najbliższą rodzinę zobowiązanego do alimentacji, przez którą rozumie się jego dzieci, małżonka oraz rodziców. 

Uszczerbek (szkoda) będzie nadmierny wtedy, gdy alimentowanie spowoduje wyraźne i widoczne obniżenie standardu życia zobowiązanego do alimentacji i jego rodziny. Nadmiernym uszczerbkiem jest na przykład sytuacja, gdy osoba płacąca alimenty nie może przez to zaspokoić własnych potrzeb albo potrzeb założonej przez siebie rodziny, albo gdy z powodu płacenia alimentów dzieci zobowiązanego do alimentacji nie mogą tak jak do tej pory uczęszczać na dodatkowe zajęcia ani rozwijać swoich zainteresowań, bo nie ma na to pieniędzy.  

Żeby uchylić się od płacenia alimentów na rzecz rodzeństwa należy wnieść pozew do sądu oraz wykazać, że alimentacja na rzecz rodzeństwa jest związana z nadmiernym uszczerbkiem dla zobowiązanego lub jego najbliższej rodziny. 

Zobowiązany płacić alimenty na rzecz rodzeństwa może także wnieść pozew do sądu o uchylenie alimentów na podstawie tego, że żądanie od niego alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Żądanie będzie sprzeczne z tymi zasadami na przykład gdy osoba uprawniona do alimentów będzie naruszać zdrowie osoby zobowiązanej do ich przekazywania albo naruszać jej godność i dobre imię. Sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego nastąpi też w przypadku, gdy osoba uprawniona do alimentów z własnej winy pozbędzie się środków do życia, co będzie wymuszało przekazywanie alimentów od zobowiązanego.

Alimenty na rodziców

Dorosłe dzieci są zobowiązane płacić alimenty na rzecz rodziców, jeśli rodzice nie mają środków utrzymania lub znajdują się w niedostatku. Jak opisywano wcześniej, najpierw obowiązek alimentacyjny spoczywa na zstępnych uprawnionego (tj. dzieciach, wnukach, prawnukach, itd.).

Należy przy tym pamiętać, że obowiązek ten w pierwszej kolejności obciąża bliższych stopniem przed dalszymi, czyli dzieci są obciążone przed wnukami czy prawnukami. Jeżeli jest natomiast kilkoro dzieci, alimentacja obciąża ich w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. 

Zasady współżycia społecznego a żądanie alimentów?

Zgodnie z art. 144 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dziecko może żądać alimentów od męża swojej matki, który nie jest jego ojcem, jeśli to żądanie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego. Analogicznie, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego, dziecko będzie miało prawo do alimentów od żony swojego ojca, która nie jest jego matką. W praktyce żądanie alimentów przez pasierba będzie zgodne z tymi zasadami, jeśli na przykład jedno z biologicznych rodziców nie żyje albo nie jest znane miejsce jego zamieszkania, a drugie z rodziców nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić potrzeb dziecka.  

Mąż matki dziecka, który nie jest jego biologicznym ojcem, może żądać od dziecka alimentów, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a jego żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego. W takim samym przypadku o alimenty może wystąpić żona ojca dziecka, która nie jest jego matką. Żądanie alimentów w takiej sytuacji stanowi wyraz pewnego rodzaju wdzięczności i wzajemności. Jeżeli mąż matki traktował dziecko jak własne i finansował jego potrzeby, zwrotne oczekiwanie od dziecka pomocy nie jest czymś nietypowym. 

Sądy mają kilka poglądów na to, jaka jest kolejność dochodzenia alimentów przez pasierba od ojczyma/macochy lub odwrotnie. Przeważa pogląd, że macochę oraz ojczyma traktuje się jak rodziców, a pasierba jak ich dziecko. 

Sprawa o alimenty w sądzie  

Alimentów można żądać na drodze sądowej. Można wnieść do sądu osobny pozew o alimenty, ale także można wystąpić z żądaniem dotyczącym zasądzenia alimentów już w trakcie innego postępowania, np. w postępowaniu o rozwód. Pozew o alimenty jest wolny od opłaty sądowej – przy wniesieniu pozwu do sądu nie ponosi się żadnych kosztów (z wyłączeniem ewentualnej opłaty od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł). Dodatkowo możliwe jest zabezpieczenie alimentów poprzez złożenie stosownego wniosku w pozwie (co pozwoli na otrzymywanie pewnej kwoty alimentów co miesiąc do czasu rozstrzygnięcia sprawy).

Roszczenia o świadczenia alimentacyjne się przedawniają, co oznacza, że nie będzie można żądać niektórych świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej po upływie określonego czasu. Zgodnie z art. 137 § 1 KRO, roszczenia o alimenty ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat. Samo prawo do alimentów nie ulega przedawnieniu, lecz wyłącznie roszczenia o świadczenia alimentacyjne. Oznacza to, że w sytuacji gdy uprawniony do alimentów nie żąda alimentów od zobowiązanego, pomimo że są przesłanki do ich żądania, to nadal po kilku latach uprawniony będzie mógł dochodzić alimentów od zobowiązanego, lecz tylko tych, które się nie przedawniły (czyli będzie mógł ich żądać do 3 lat wstecz).

Sąd uwzględnia też niezaspokojone (lub niewystarczająco zaspokojone) potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem przez niego pozwu o alimenty, zasądzając na rzecz uprawnionego odpowiednią sumę pieniężną. Dotyczy to potrzeb, które nie zaspokoiła osoba zobowiązana do płacenia alimentów (lecz zaspokoiła je jakaś inna osoba) lub potrzeb, które w ogóle nie zostały zaspokojone przez nikogo. 

Orzeczone przez sąd alimenty oraz udzielone zabezpieczenie można egzekwować przez komornika. Pierwszym krokiem na drodze egzekwowania alimentów powinno być złożenie wniosku o egzekucję komorniczą, do którego należy dołączyć orzeczenie sądu w sprawie o alimenty opatrzone klauzulą wykonalności. Klauzula wykonalności to sądowe stwierdzenie, że na podstawie orzeczenia sądu można prowadzić egzekucję u komornika. Nadawana jest na wniosek, który podlega opłacie w wysokości 20 zł za każde 10 stron orzeczenia sądu. W praktyce orzeczenia sądu w tych sprawach są na tyle krótkie, że nie trzeba płacić nic poza kwotą 20 zł.

Jeśli egzekucja u komornika nie przyniesie skutku, można wystąpić do organu samorządowego o tak zwaną egzekucję administracyjną, gmina ma bowiem dodatkowe możliwości w postaci różnych środków nacisku na dłużnika, na przykład zatrzymania prawa jazdy, przekazania danych do Biura Informacji Gospodarczej, czy złożenia wniosku do prokuratury o popełnienie przestępstwa uchylania się od obowiązku alimentacji. Niepłacenie alimentów jest karalne. Zgodnie z art. 209 § 1 Kodeksu karnego, uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego za okres co najmniej 3 świadczeń okresowych (najczęściej miesięcy) może prowadzić do orzeczenia wobec zobowiązanego do alimentacji grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 

Jeśli działania te nie przyniosą rezultatów, mamy prawo ubiegać się o pieniądze z Funduszu Alimentacyjnego w ramach zaległych alimentów. Przyznanie prawa do pieniędzy z funduszu alimentacyjnego i ich wysokość zależy od kryterium dochodowego.