Odwołanie darowizny

autor: adwokat Wojciech Rudzki

Ostatnia aktualizacja w dniu 10 sierpnia 2024 roku.

Odwołanie darowizny budzi bardzo wiele emocji, zwłaszcza jeżeli dotyczy sytuacji, w której obdarowany zachowuje się nieodpowiednio w stosunku do darczyńcy. Należy pamiętać, że może dotyczyć darowizny dokonanej nawet wiele lat temu. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi m.in. na następujące pytania:

• kiedy darczyńca może odwołać darowiznę?
• kiedy nie można odwołać darowizny?
• czym jest rażąca niewdzięczność pozwalająca odwołać darowiznę?
• jak odwołać darowiznę?
• jak wygląda i ile kosztuje sprawa w sądzie o odwołanie darowizny?

Odwołanie darowizny – informacje podstawowe

Darowizna stanowi akt szczodrości oraz wyraz dobrej woli darczyńcy względem obdarowanego. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do przeniesienia na rzecz obdarowanego określonej rzeczy (np. samochód, mieszkanie, pieniądze) lub prawa, nie oczekując niczego w zamian (w szczególności zapłaty). W ten sposób majątek darczyńcy podlega zmniejszeniu o darowany przedmiot (który został przekazany na rzecz obdarowanego), zaś majątek obdarowanego ulega powiększeniu. 

Nie oznacza to jednak, że darowizna już na zawsze zostanie u obdarowanego. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego dopuszczalne jest jej odwołanie. Odnosi się to nie tylko do darowizny wykonanej (która została już przekazana na rzecz obdarowanego do jego dyspozycji), ale także darowizny niewykonanej (w przypadku której rzecz pozostaje jeszcze u darczyńcy). 

Odwołanie darowizny regulują przepisy art. 896 – 902 Kodeksu cywilnego. Możliwość odwołania darowizny uzasadnia się zarówno zmianą sytuacji majątkowej darczyńcy, jak również wyraźną, niekorzystną zmianą zachowania obdarowanego względem darczyńcy, nazywaną rażącą niewdzięcznością. W obu przypadkach wobec odwołania darowizny, darowany przedmiot powróci do majątku darczyńcy.

Kiedy można, a kiedy nie można odwołać darowizny?

Kiedy można odwołać darowiznę?

Można odwołać darowiznę:

1. wykonaną z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego (co jest najczęstszym problemem),
2. niewykonaną z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego
3. niewykonaną w przypadku, gdy wykonanie darowizny spowodowałoby u darczyńcy brak możliwości utrzymania siebie zgodnie ze swoimi potrzebami albo brak możliwości alimentowania osób, którym darczyńca ma dostarczać alimentów

Kiedy nie można odwołać darowizny?

Nie można odwołać darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, gdy:

1. obdarowany nie dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności
2. upłynął roczny termin do odwołania darowizny
3. darczyńca przebaczył obdarowanemu

Nie można odwołać darowizny niewykonanej z powodu niedostatku darczyńcy:

1. darczyńca doprowadził do swojego niedostatku z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa
2. darczyńca popadł w niedostatek po dokonaniu darowizny
3. Nie można odwołać darowizny niewykonanej z powodu niedostatku darczyńc

Dodatkowo, nie jest możliwe odwołanie darowizny w każdym przypadku, jeżeli jej dokonanie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 902 Kodeksu cywilnego).

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Czym jest darowizna wykonana?

Z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego możliwe jest odwołanie darowizny “nawet już wykonanej”, a więc również tej, która nie została jeszcze wykonana. Z tego wniosek, że z powodu rażącej niewdzięczności możliwe jest odwołanie zarówno darowizny wykonanej, jak również niewykonanej. 

Z darowizną wykonaną mamy do czynienia w momencie gdy przedmiot darowizny został już przekazany obdarowanemu, a ten może z niego swobodnie korzystać jak właściciel (np. sprzedać go, darować innej osobie, zamienić). Dopóki przedmiot znajduje się u darczyńcy, darowizna jest niewykonana.

Czym jest rażąca niewdzięczność obdarowanego?

Przesłankę rażącej niewdzięczności ocenia się w konkretnej sytuacji, mając na uwadze wszystkie okoliczności dotyczące darczyńcy i obdarowanego, charakter łączących ich relacji, oraz panujące normy społeczne i zwyczaje.

Rażąca niewdzięczność musi nastąpić względem darczyńcy. Zachowanie, które zostało podjęte wobec innych osób, nie prowadzi do wystąpienia rażącej niewdzięczności, nawet gdy te osoby są członkami rodziny darczyńcy, a zachowania obdarowanego były przykre także dla darczyńcy.

Rażącą niewdzięcznością będzie działanie lub zaniechanie (brak działania) wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Bez znaczenia jest przy tym to, czy zostanie ono okazane bezpośrednio darczyńcy (np. poprzez nadużycie jego zaufania), czy też pośrednio (np. poprzez rozpowszechnienie wiadomości uwłaczających darczyńcy za jego plecami). Zachowanie obdarowanego ma obiektywnie stanowić źródło przykrości dla darczyńcy. Przyjmuje się, że ma to być zachowanie świadome, nieprzyzwoite, podjęte w nieprzyjaznym wobec darczyńcy zamiarze i niedające się pogodzić z szacunkiem względem darczyńcy za dokonaną darowiznę oraz zasadami moralności.

Rażąca niewdzięczność nie nastąpi, jeśli krzywda zostanie wyrządzona darczyńcy nieumyślnie. Wypowiedziane słowa i pokazane gesty podczas rodzinnej sprzeczki również nie będą rażącą niewdzięcznością. Nie można będzie odwołać darowizny także wtedy, gdy zachowania obdarowanego były sprowokowane przez darczyńcę (np. poprzez złośliwe zdenerwowanie go) lub gdy wyraził on na nie zgodę (np. gdy darczyńca zezwolił obdarowanemu na zachowania niemoralne). Nie będzie rażącą niewdzięcznością gdy obdarowany zrobi z darowaną rzeczą co zechce (np. ją sprzeda).

Jakie zachowania są przykładami rażącej niewdzięczności obdarowanego?

Przykładem rażącej niewdzięczności będzie:

1. odmowa sprawowania nad darczyńcą opieki lub pomocy darczyńcy
2. odmowa dostarczania darczyńcy środków utrzymania po dokonaniu darowizny (o czym więcej w dalszej części artykułu)
3. odmowa alimentowania darczyńcy mimo obowiązku obdarowanego
4. całkowity brak zainteresowania losem darczyńcy, jego zdrowiem i życiem
5. wyrzucenie darczyńcy z domu
6. rozpowszechnianie informacji uwłaczających darczyńcy
7. pobicie darczyńcy
8. wyzywanie darczyńcy lub oczernianie go
9. popełnienie względem darczyńcy przestępstwa (np. okradzenie go, oszukanie, znęcanie się nad nim)
10. porzucenie darczyńcy będącego konkubentem pomimo długiego stabilnego pożycia i posiadania wspólnych dzieci

Jakie zachowania nie są przykładami rażącej niewdzięczności obdarowanego?

Rażącą niewdzięcznością nie będzie także na przykład:

1. zdrada przez obdarowanego córki darczyńcy (w przypadku darowizny dokonanej przez rodziców żony na rzecz małżonków albo na rzecz zięcia)
2. niespełnienie oczekiwań darczyńcy przez obdarowanego (np. brak kontynuowania nauki na studiach wyższych)
3. ujawnienie przez obdarowanego cechy, której nie toleruje darczyńca (np. orientacji innej niż heteroseksualna, innego wyznania)
4. zachowywanie się przez obdarowanego rażąco niewdzięcznie wobec bliskich darczyńcy (podstawą odwołania darowizny może być tylko zachowanie wobec darczyńcy)
5. zwyzywanie darczyńcy, który świadomie (czasem nawet celowo) sprowokował do tego obdarowanego
6. pokłócenie się z darczyńcą na temat poglądów politycznych
7. sporządzenie testamentu z pominięciem darczyńcy
8. sprzedaż przedmiotu darowizny lub przekazanie go w drodze darowizny innej osobie

Kiedy nie można odwołać darowizny z powodu rażącej niewdzięczności?

Upływ roku od dowiedzenia się przez darczyńcę o rażącej niewdzięczności obdarowanego

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie będzie możliwe po upływie roku od dnia, w którym darczyńca (uprawniony do odwołania) dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Nie ma więc znaczenia, kiedy ta niewdzięczność miała miejsce, ale kiedy darczyńca się o niej dowiedział.

Termin ten jest ruchomy i może się rozpocząć nawet po kilku latach od przekazania darowizny obdarowanemu. Przykładowo darowizna może być odwołana nawet po 15 latach od jej przekazania, w przypadku gdy obdarowany zachował się rażąco niewdzięcznie wobec darczyńcy po 12 latach od jej przekazania, a darczyńca dowiedział się o tym dopiero po 14 latach od dokonania darowizny. W tym przypadku po upływie 15 lat darowizny nie będzie można już odwołać. 

Roczny termin do odwołania darowizny wynika z założenia, że skoro przez rok darczyńca nie zrobił nic żeby pozbawić obdarowanego darowizny, to albo zachowanie obdarowanego nie było dla darczyńcy na tyle krzywdzące, albo darczyńca zdążył mu już przebaczyć. 

Darczyńca przebaczył obdarowanemu

Odwołanie darowizny nie może być dokonane z powodu rażącej niewdzięczności jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu. Przebaczenie jest zachowaniem stanowiącym przejaw uczuć, osobistym i indywidualnym, dlatego też nie może być dokonane przez inną osobę niż sam darczyńca. 

Przebaczenie musi zostać uzewnętrznione w jakikolwiek sposób, jednak nie musi to nastąpić wprost wobec obdarowanego czy innych osób. Przebaczenie może zostać wyrażone w dowolnych okolicznościach za pomocą na przykład słów, gestów, zapisków darczyńcy.

Przebaczenie nie pozwala na odwołanie darowizny w przypadku, gdy darczyńca był świadomy, że obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności, ale równie świadomie postanowił, że dobrowolnie nie będzie wyciągał wobec obdarowanego konsekwencji. Dlatego też przebaczenie może dotyczyć wyłącznie zachowań podjętych przez obdarowanego w przeszłości. W innym przypadku darczyńca nie mógłby objąć świadomością zachowań przebaczanych. Z tej przyczyny akty przebaczenia “na przyszłość” nie mają znaczenia z perspektywy prawa. 

Gdy w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych (zdolności do samodzielnego i odpowiedzialnego decydowania o sobie i swoich decyzjach), przebaczenie skuteczne gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Najprościej mówiąc będzie to miało miejsce, gdy darczyńca będzie miał świadomość, że swoim zachowaniem przebacza obdarowanemu i w ten sposób definitywnie puszcza w niepamięć rażącą niewdzięczność obdarowanego. 

Przebaczenie jest nieodwracalne – nie można go cofnąć. Po przebaczeniu nie będzie można odwołać darowizny z powodu zachowań, które darczyńca świadomie przebaczył obdarowanemu. W związku z przebaczeniem wygasa prawo do dokonania odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy obdarowany ponownie dopuści się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy. Wówczas przebaczenie będzie musiało nastąpić jeszcze raz.

Kto może odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności?

Z powodu rażącej niewdzięczności darowiznę może odwołać przede wszystkim sam darczyńca. Art. 899 § 2 Kodeksu cywilnego się jednak możliwość odwołania darowizny przez spadkobierców darczyńcy, ale tylko w trzech przypadkach:

1. gdy w chwili śmierci darczyńca był uprawniony do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności (a zatem gdy obdarowany dopuścił się niej względem darczyńcy oraz nie upłynął jeszcze roczny termin do jej odwołania)
2. gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia
3. gdy obdarowany umyślnie do tego stopnia spowodował utratę zdrowia darczyńcy, że skutkiem jego działania była śmierć darczyńcy (np. gdy obdarowany tak dotkliwie pobił darczyńcę, że darczyńca zmarł kilka dni później)

Roczny termin na odwołanie darowizny przez spadkobierców darczyńcy rozpoczyna się w dniu, w którym spadkobierca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy. Również w tym przypadku termin ten jest ruchomy i niezależny od rażąco niewdzięcznego zachowania, ale od dowiedzenia się o nim. 

Po śmierci obdarowanego odwołanie darowizny jest niedopuszczalne. Oznacza to, że o ile spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę w wyjątkowych przypadkach, to nie jest możliwe odwołanie darowizny wobec spadkobierców obdarowanego. Nie wyklucza to możliwości prowadzenia postępowania sądowego po śmierci obdarowanego – istotnym jest tylko to kiedy doszło do złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny, a nie kiedy doszło do skierowania sprawy do sądu.

Odwołanie darowizny, a małżeństwo

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że wiele problemów powoduje odwołanie darowizny związane dokonanej z udziałem małżonków:

1. odwołanie darowizny wobec jednego z małżonków (byłą dokona na rzecz dwóch małżonków jako obdarowanych)
2. odwołanie darowizny przez jednego z małżonków (była dokonana przez dwóch małżonków jako darczyńców)

Jeżeli darczyńca przekazał darowiznę na rzecz małżonków będących w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej (czyli najpopularniejszym i podstawowym ustroju majątkowym, który powstaje automatycznie po ślubie), w przypadku gdy tylko jeden z małżonków okazał się rażąco niewdzięczny, darczyńca może odwołać darowiznę tylko względem tego jednego niewdzięcznego małżonka. Drugi z małżonków niczym nie zawinił, w związku z czym nie ma podstaw do zabierania mu otrzymanej darowizny. W tym przypadku nie stosuje się zasady “odpowiedzialności zbiorowej”. Drugi z małżonków (który nie był rażąco niewdzięczny wobec darczyńcy) nie musi wyrażać na odwołanie darowizny żadnej zgody, odwołanie jej właściwie dzieje się poza jego udziałem.

Jeżeli małżonkowie pozostający w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej przekazali darowiznę dotyczącą przedmiotu wchodzącego w skład majątku wspólnego, to ocena dopuszczalności odwołania darowizny będzie badana dla każdego z małżonków oddzielnie. Na przykład, jeżeli małżonkowie mieli wspólnie mieszkanie i razem przekazali je córce w ramach darowizny, a córka okaże się rażąco niewdzięczna wobec ojca (ale już nie wobec matki), to ojciec będzie miał prawo do odwołania darowizny względem córki. Nie będzie mógł jednak odwołać całej darowizny (każąc córce zwrócić całe mieszkanie), ponieważ darował je wspólnie ze swoją żoną – matką córki. W takim wypadku ojciec będzie mógł odwołać darowiznę tylko co do połowy mieszkania, bo tylko do darowania jego połowy był uprawniony.

Obowiązki obdarowanego wynikające z umowy darowizny

Chociaż umowa darowizny ma charakter nieodpłatny, to obdarowany ma wobec darczyńcy pewne zobowiązania:

1. nie może zachowywać się względem darczyńcy rażąco niewdzięcznie
2. ma obowiązek wykonać polecenie zawarte w umowie darowizny (jeżeli występuje)
3. ma obowiązek dostarczać darczyńcy środków utrzymania, jeśli po wykonaniu darowizny popadnie on w niedostatek

Zgodnie z art. 897 Kodeksu cywilnego obdarowany jest zobowiązany do dostarczania darczyńcy brakujących środków finansowych do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych. 

Usprawiedliwione potrzeby wynikają m.in. z wieku, stanu zdrowia oraz sytuacji życiowej, natomiast obowiązki alimentacyjne muszą faktycznie spoczywać na darczyńcy (w tym znaczeniu, że darczyńca faktycznie musi płacić na kogoś alimenty). Obowiązek dostarczania brakujących środków powstaje jednak dopiero po spełnieniu kilku przesłanek. 

Niedostatek darczyńcy

Znalezienie się przez darczyńcę w niedostatku po wykonaniu darowizny jest pierwszą z przesłanek tworzących po stronie obdarowanego obowiązek finansowej pomocy darczyńcy. Niedostatek oznacza brak możliwości realizowania przez darczyńcę swoich potrzeb własnymi siłami za pomocą własnych pieniędzy. 

Niedostatek ma nastąpić po wykonaniu darowizny, ale nie musi wynikać z jej przekazania. Przyczyny niedostatku mogą też istnieć wcześniej i dotyczyć na przykład utraty pracy zarobkowej, co prowadzi do utraty wynagrodzenia za pracę, a potem stopniowego pogarszania sytuacji finansowej, aż do niedostatku. Obowiązek finansowania nie powstanie jednak, jeśli niedostatek darczyńcy powstał z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. Wina umyślna to celowe działanie darczyńcy nakierowane na utratę środków do życia. Przez rażące niedbalstwo należy rozumieć sytuacje, w których nieumyślne zachowania darczyńcy prowadzą do ich utraty.

Istniejące wzbogacenie

Pomoc w realizowaniu przez obdarowanego potrzeb darczyńcy lub wypełnianiu obowiązków alimentacyjnych ma być udzielana w granicach “istniejącego jeszcze wzbogacenia”, wynikającego z darowizny. Obdarowany ma więc przekazywać środki do wartości korzyści osiągniętej przez niego z darowizny, która nie została jeszcze wykorzystana. Jeżeli przykładowo obdarowany otrzymał 10.000 zł od darczyńcy, a wykorzystał 8.000 zł, jego obowiązek będzie się sprowadzał do kwoty 2.000 zł. 

Obowiązek finansowej pomocy darczyńcy powstanie z chwilą, gdy obdarowany dowiedział się o niedostatku darczyńcy, i będzie trwał aż do jego śmierci, chyba że stan niedostatku ustąpi bądź obdarowany utraci wszystkie korzyści z dokonanej darowizny. 

Obdarowany może zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. W omówionym przykładzie będzie to kwota 2.000 zł. To obdarowany wybiera, czy chce wypełniać obowiązki na rzecz darczyńcy, czy woli się z nich zwolnić, zwracając wartość wzbogacenia. W przypadku gdy darowizną nie były pieniądze (a np. dom czy samochód), zwrot może nastąpić także przez zwrot kwoty pieniężnej odpowiadającej wzbogaceniu (zwrot wartości samochodu).

Odwołanie darowizny niewykonanej 

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że odwołanie darowizny niewykonanej to w praktyce rzadkość. Najczęściej do odwołania darowizny dochodzi z powodu rażącej niewdzięczności. W typowej sytuacji, darowizna jest wykonywana albo w momencie zawarcia umowy albo niezwłocznie po jej zawarciu (np. poprzez przekazanie pieniędzy w gotówce lub przelewem albo poprzez przeniesienie własności mieszkania i jego wydanie obdarowanemu).

Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego: “Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych”. 

Darczyńca będzie więc uprawniony do odwołania darowizny tylko wtedy, gdy łącznie zostaną spełnione następujące warunki:

1. rzecz mająca być darowaną nie została jeszcze przekazana obdarowanemu
2. po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem (przekazaniem rzeczy obdarowanemu), po stronie darczyńcy doszło do tak istotnej zmiany na niekorzyść jego sytuacji majątkowej, że wykonanie darowizny spowodowałoby:
   1. albo brak możliwości utrzymania siebie odpowiednio do uzasadnionych potrzeb
   2. albo brak możliwości spełnienia obowiązków alimentacyjnych wobec osób, względem których darczyńca był zobowiązany do ich realizowania

Wyłącznie w tych dwóch przypadkach możliwe jest odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej. 

Czym jest brak wykonania darowizny?

Darowizna jest niewykonana dopóki w całości nie zostanie spełniona. Gdy przedmiotem darowizny jest rzecz, o wykonaniu darowizny będzie mowa dopiero wtedy, gdy oprócz zrealizowania zobowiązania do przeniesienia własności tej rzeczy, faktycznie dojdzie do jej przekazania (wydania) obdarowanemu. Dopiero z tą chwilą obdarowany będzie mógł swobodnie korzystać z tej rzeczy jak właściciel i działać w zaufaniu do przysługującego mu prawa. Sądy zajmują takie stanowisko także co do darowizny przenoszącej własność nieruchomości (chociaż może to być traktowane jako sporne).

Gdy nie dopełniono wszystkich czynności faktycznych i prawnych potrzebnych do przekazania darowizny (np. w umowie darowizny zobowiązano się do przekazania mieszkania, ale z przyczyn zależnych od darczyńcy obdarowany nie może jeszcze z niego korzystać), darowizna nie będzie wykonana.

Czym jest zmiana stanu majątkowego darczyńcy?

Zmiana na niekorzyść sytuacji majątkowej darczyńcy musi nastąpić po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem. Bez znaczenia będzie jednak zmiana spowodowana rażącym niedbalstwem darczyńcy albo umyślnym wyzbyciem się przez niego majątku. Gdy jednak do takiej sytuacji dojdzie, darczyńca będzie zobowiązany względem obdarowanego do naprawienia powstałej w ten sposób szkody, np. poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej. 

Tak jak wcześniej, przez rażące niedbalstwo należy rozumieć sytuacje, w których nieumyślne zachowania darczyńcy prowadzą do jednoznacznego skutku w postaci np. utraty rzeczy mającej być przedmiotem darowizny. Przykładem takiego działania może być pozostawienie w miejscu ogólnodostępnym (np. restauracji) kluczyków do samochodu oraz dokumentów, które następnie zostaną przez kogoś zabrane. Z kolei jako celowe wyzbycie się majątku przez darczyńcę należy ocenić zachowanie polegające na jego roztrwonieniu mimo świadomości ciążących zobowiązań. 

Poza opisanymi przypadkami przyczyny pogorszenia sytuacji majątkowej darczyńcy pozostają bez znaczenia. Przepis nie wskazuje na żadne przykładowe przyczyny utraty majątku przez darczyńcę.

Czym jest uszczerbek dla utrzymania / wypełniania obowiązków alimentacyjnych?

Niekorzystna zmiana sytuacji majątkowej darczyńcy musi zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego skutkować “uszczerbkiem dla własnego utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb” bądź “uszczerbkiem dla ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych”. 

Uszczerbek należy rozumieć w ten sposób, że po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek (to znaczy stan, w którym darczyńca finansowo nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb) bądź pogłębi się stan niedostatku (gdy darczyńca w wyniku wykonania darowizny jeszcze bardziej utraci możliwość samodzielnego utrzymania niż poprzednio). 

Zakres usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy oceniany jest przez pryzmat jego wieku, stanu zdrowia, sytuacji życiowej. Usprawiedliwione potrzeby darczyńcy powinny być usprawiedliwione zarówno subiektywnie (z punktu widzenia darczyńcy), jak również wedle obiektywnych kryteriów (z punktu widzenia społeczeństwa). Usprawiedliwioną potrzebą osoby schorowanej będzie uczęszczanie na wizyty lekarskie. Na tej samej zasadzie usprawiedliwioną potrzebą osoby starszej będzie zapewnienie odpowiednich leków wspomagających funkcjonowanie organizmu czy odpowiedniej diety. 

Dopóki wykonanie darowizny pozwala na zaspokojenie tych potrzeb, dopóty brak możliwości jej odwołania. Również pogorszenie standardu życia darczyńcy nie będzie tworzyło po jego stronie uprawnienia do odwołania darowizny w przypadku, gdy wciąż będzie mógł on zaspokajać swoje usprawiedliwione potrzeby. 

W zakresie braku możliwości wypełniania ciążących na darczyńcy ustawowych obowiązków alimentacyjnych należy rozumieć obowiązki faktycznie istniejące. Zalicza się do nich obowiązek utrzymywania dzieci przez ich rodziców czy dostarczania środków do życia przez współmałżonków. Jeżeli jednak darczyńca jest przykładowo dziadkiem obdarowanego, a rodzice obdarowanego alimentują go należycie, wówczas jego obowiązek alimentacyjny nie powstaje, tak samo jak nie powstaje możliwość odwołania darowizny. Na tej samej zasadzie uprawnienie do odwołania darowizny nie powstanie, jeśli darczyńca przyjął na siebie alimentację określonej osoby dobrowolnie (np. na podstawie umowy o rentę).

Odwołanie darowizny, a zasady współżycia społecznego

Żadnej darowizny nie można odwołać, jeżeli wypełnia ona obowiązek wynikający z zasad współżycia społecznego (norm zachowania powszechnie przyjmowanych przez społeczeństwo). Zasady współżycia społecznego mają na celu uelastycznienie przepisów prawnych w praktyce ich stosowania. Wprowadzają one element oceny moralnej i nawiązują do idei słuszności w prawie. Należy je kwalifikować jako ogół zasad etycznych i moralnych, które są przyjmowane w społeczeństwie. 

Nawet jeśli w przypadku obu rodzajów darowizn przesłanki do ich odwołania będą spełnione, a darowizna będzie uzasadniona przez zasady współżycia społecznego, niemożliwe będzie jej odwołanie. Przykładem takiej sytuacji jest darowizna dokonana w ramach wsparcia dla znajdującego się w trudnej sytuacji członka rodziny, wobec którego nikt nie ma obowiązku utrzymania.

Jak odwołać darowiznę?

Jak złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny?

Odwołanie darowizny jest jednostronną czynnością prawną. To znaczy, że dochodzi ono do skutku po złożeniu przez darczyńcę oświadczenia woli obdarowanemu o odwołaniu darowizny. Oświadczenie nie musi mieć żadnej specjalnej treści, wystarczające gdy będzie jednoznaczne i zrozumiałe. Należy w nim określić, jaka darowizna jest odwoływana oraz względem kogo, warto również dodać dlaczego. 

Mimo że art. 900 Kodeksu cywilnego mówi o złożeniu oświadczenia w formie pisemnej (a więc własnoręcznym podpisaniu przez darczyńcę oświadczenia na kartce), będzie ono ważne i skuteczne nawet jeśli darczyńca zakomunikuje ustnie obdarowanemu, że odwołuje uczynioną na jego rzecz darowiznę. Każda forma złożenia oświadczenia będzie właściwa, przy czym w niektórych przypadkach (np. ustnego odwołania), odwołanie darowizny może być trudniejsze do wykazania w sądzie. 

Odwołanie darowizny odniesie skutek z chwilą, gdy oświadczenie dojdzie do obdarowanego w ten sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. W praktyce zatem na przykład gdy obdarowany przeczyta pismo albo zapisek zawierający oświadczenie o odwołaniu darowizny czy usłyszy wypowiedziane przez darczyńcę słowa dotyczące odwołania darowizny.

Jakie są skutki odwołania darowizny?

W przypadku odwołania darowizny wykonanej z powodu rażącej niewdzięczności (darowizny wykonanej oraz niewykonanej), obdarowany powinien albo zwrócić darowaną rzecz, albo oddać jej wartość. Wystąpienie rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego blokuje swobodne korzystanie z darowanej rzeczy. Od tej chwili obdarowany powinien mieć na uwadze, że darczyńca może odwołać przekazaną darowiznę. Nawet jeśli w tej sytuacji pozbędzie się przedmiotu darowizny (np. zużyje darowane pieniądze), w dalszym ciągu będzie zobowiązany do ich zwrotu na rzecz darczyńcy. 

W przypadku odwołania darowizny niewykonanej, darczyńca jest zwolniony z obowiązku wykonania umowy i nie musi już nic przekazywać obdarowanemu. Jeżeli darowizna została wykonana w sposób częściowy (np. przekazano część kwoty pieniężnej), po stronie darczyńcy powstaje uprawnienie do żądania jej zwrotu od obdarowanego. 

Jeżeli obdarowany poniósł na darowaną rzecz jakieś nakłady (np. ją ulepszył), darczyńca powinien je rozliczyć przy okazji zwrotu rzeczy. 

Sprawa o odwołanie darowizny w sądzie

Pozew w sprawie odwołanej darowizny

Jeżeli darczyńca przekazał obdarowanemu rzecz ruchomą (np. samochód), a obdarowany mimo złożenia mu przez darczyńcę oświadczenia o odwołaniu darowizny (w formie dowolnej), rzeczy tej nie oddał, darczyńca ma prawo złożyć do sądu pozew o wydanie darowanej rzeczy. Jeżeli przekazano pieniądze, trzeba będzie przygotować pozew o zapłatę.

Jeżeli darczyńca przekazał obdarowanemu w ramach umowy darowizny nieruchomość, a obdarowany mimo złożenia mu przez darczyńcę oświadczenia o odwołaniu darowizny odmawia zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości na rzecz darczyńcy, darczyńca ma prawo złożyć do sądu pozew o nakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia woli przenoszącego powrotne przeniesienie własności nieruchomości na darczyńcę.

Żadnej z wyżej wymienionych spraw nie będzie jednak trzeba kierować do sądu, jeżeli obdarowany dobrowolnie odda rzecz albo złoży swoje oświadczenie. Należy pamiętać o tym, że w przypadku zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego.

Do którego sądu wnieść pozew?

Sądem, do którego należy złożyć pozew, będzie sąd właściwy dla miejsca zamieszkania obdarowanego. W zależności od wartości przedmiotu darowizny sądem rozpoznającym sprawę będzie sąd rejonowy (do 100.000 zł) albo są okręgowy (powyżej 100.000 zł).

opłąta od pozwu ws. odwołania darowizny?

Każdy z pozwów będzie podlegał opłacie, ustalanej w oparciu o tzw. wartość przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu sporu to kwota pieniężna wskazana w piśmie rozpoczynającym postępowanie sądowe (np. w pozwie), określająca wartość żądania osoby wnoszącej to pismo, przekazanego do rozpatrzenia sądowi. Wartością przedmiotu sporu w przypadku rzeczy ruchomych i nieruchomości będzie ich wartość rynkowa, natomiast w przypadku pieniędzy – darowana kwota.

Wysokość opłaty od pozwu wynika z art. 13 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych:

1. przy wartości przedmiotu sporu do 500 złotych – 30 złotych;
2. przy wartości przedmiotu sporu ponad 500 złotych do 1500 złotych – 100 złotych
3. przy wartości przedmiotu sporu ponad 1500 złotych do 4000 złotych – 200 złotych
4. przy wartości przedmiotu sporu ponad 4000 złotych do 7500 złotych – 400 złotych
5. przy wartości przedmiotu sporu ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – 500 złotych
6. przy wartości przedmiotu sporu ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – 750 złotych
7. przy wartości przedmiotu sporu ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych – 1000 złotych

Gdy wartość przedmiotu sporu przekroczy 20 000 zł, opłata od pozwu będzie wynosiła 5% wartości przedmiotu sporu. Opłatę płaci się na rachunek bankowy sądu, do którego wnosi się pozew.

Zwolnienie od opłaty sądowej

Sąd nie zajmie się naszą sprawą dopóki nie zapłacimy opłaty sądowej. Nie trudno jednak wyobrazić sobie sytuację, w której osoba wnosząca pozew nie będzie miała możliwości zapłacić tak dużej kwoty. W takich sytuacjach możliwe jest złożenie razem z pozwem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.

Wniosek ma zawierać dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Zwolnienie od kosztów sądowych zostanie udzielone w całości lub w części, jeżeli po przeanalizowaniu wniosku przez sąd, dojdzie on do przekonania, że wnioskodawca nie da rady zapłacić opłaty sądowej bez spowodowania trudności w utrzymaniu siebie oraz swojej rodziny w niezbędnym zakresie albo gdy jej zapłata będzie stanowiła zagrożenie, że takie trudności nastąpią.