Przedawnienie roszczeń

Czym jest przedawnienie roszczeń?

długość terminu przedawnienia roszczeńPrzedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, dzięki której można uchylić się od obowiązku zaspokojenia roszczenia. Wraz z upływem określonego w ustawie terminu możliwość dochodzenia roszczeń przed sądem zostaje ograniczona.

Jak wynika z art. 117 § 1 Kodeksu cywilnego, przedmiotem przedawnienia mogą być wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe. Tym samym nie podlegają przedawnieniu:

  • roszczenia niemające charakteru cywilnoprawnego (na przykład roszczenia procesowe, czy administracyjnoprawne)
  • uprawnienia cywilnoprawne – nie podlegają zatem przedawnieniu prawa podmiotowe bezwzględne (np. prawo własności), ani uprawnienia kształtujące (np. uprawnienie do wypowiedzenia umowy)
  • roszczenia niemajątkowe (np. roszczenia, które służą ochronie dóbr osobistych).

Ponadto w niektórych wyjątkowych wypadkach nie przedawniają się roszczenia cywilnoprawne o charakterze majątkowym. Zgodnie z art. 223 § 1 Kodeksu cywilnego przedawnieniu nie ulega roszczenie windykacyjne dotyczące nieruchomości (o wydanie nieruchomości – art. 222 § 1 Kodeksu cywilnego) i roszczenie negatoryjne dotyczące nieruchomości (o zaniechanie naruszeń prawa własności w inny sposób niż poprzez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, na przykład poprzez tak zwane immisje – art. 222 § 2 Kodeksu cywilnego).

Zarzut przedawnienia roszczenia

Z przepisu art. 117 § 2 Kodeksu cywilnego wynika, że po upływie określonego w ustawie terminu, ten przeciwko komu kieruje się roszczenie (dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia. Aby uchylić się od zaspokojenia należy poinformować wierzyciela o upływie terminu przedawnienia roszczenia i odmowie spełnienia świadczenia – realizowane jest to w ramach podniesienia zarzutu przedawnienia.

Zarzut przedawnienia roszczenia może być podniesiony zarówno na etapie postępowania przedsądowego, jak i na etapie postępowania sądowego. Jeżeli w danej sprawie będzie prowadzone postępowanie sądowe na skutek wniesienia przez wierzyciela pozwu konieczne jest każdorazowe podniesienie zarzutu przedawnienia na tym etapie postępowania, niezależnie od tego, że zarzut przedawnienia był już podniesiony jeszcze przed wniesieniem pozwu.

Sąd lub inny organ powołany do rozstrzygnięcia sprawy nie może więc uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia z urzędu. W pewnym przypadkach podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za niezgodne z prawem, zwłaszcza  jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego).

Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia (może dojść do tego w dowolnej formie). Jednak ważne zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia może nastąpić dopiero po upływie terminu przedawnienia.

Jakie są skutki przedawnienia?

Na skutek upływu terminu przedawnienia roszczenie nie wygasa. Roszczenie istnieje nadal i może zostać dobrowolnie zaspokojone przez dłużnika. Nie może natomiast zostać zaspokojone w drodze przymusu państwowego.  W przypadku skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia na etapie postępowania sądowego, powództwo powinno zostać oddalone.

W przypadku dobrowolnego spełnienia przez dłużnika przedawnionego roszczenia (na przykład na skutek braku świadomości upływu terminu przedawnienia), nie może on żądać zwrotu spełnionego świadczenia. Ograniczenie to wynika z art. 411 pkt 3) Kodeksu cywilnego.

Terminy przedawnienia roszczeń

W przypadku przedawnienia roszczeń wyróżnia się terminy ogólne i szczególne. Ogólne terminy przedawnienia roszczeń określone są w art. 118 Kodeksu cywilnego:

  1. podstawowy termin przedawnienia wynosi 10 lat
  2. dla roszczeń o świadczenia okresowe termin przedawnienia wynosi 3 lata
  3. dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej termin przedawnienia wynosi 3 lata

długość terminu przedawnienia roszczeńTerminy te stosuje się jednak tylko wtedy, gdy przepis szczególny nie przewiduje innego terminu przedawnienia roszczenia. Przykładem przepisu określającego inny termin przedawnienia jest art. 677 Kodeksu cywilnego wprowadzający roczny termin przedawnienia dla niektórych roszczeń z umowy najmu.

Roszczenia o świadczenia okresowe to roszczenia które dłużnik obowiązany jest spełniać w określonych z góry odstępach czasu. Typowym przykładem świadczenia okresowego może być czynsz najmu, świadczenie rentowe, czy też odsetki.

Roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej powinny przysługiwać podmiotowi, który profesjonalnie zajmuje się działalnością gospodarczą i być z nią związane. Nie jest natomiast istotne przeciwko komu kierowane są te roszczenia. Mogą być bowiem kierowane przeciwko innej osobie prowadzącej działalność gospodarczą, jak również przeciwko konsumentowi.

Zgodnie z art. 119 Kodeksu cywilnego powyższe terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. przez umowę).

Od kiedy rozpoczyna się bieg ogólnych terminów przedawnienia roszczeń?

Przepis art. 120 Kodeksu cywilnego przesądza, że bieg ogólnych terminów przedawnienia roszczeń rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie staje się wymagalne jeżeli wierzyciel może skutecznie domagać się od dłużnika zadośćuczynienia jego roszczeniu.

Termin spełnienia świadczenia powinien być określony w umowie. Jeżeli termin nie został określony w umowie lub obowiązek spełnienia świadczenia wynika z innego zdarzenia prawnego (np. bezpodstawnego wzbogacenia) – świadczenie powinno zostać spełnione niezwłocznie po wezwaniu do jego spełnienia.

Art. 120 Kodeksu cywilnego wprowadza także modyfikacje przedstawionej powyższej zasady:

  • jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (może do tego dojść na przykład wezwanie dłużnika do wykonania świadczenia)
  • bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym dłużnik nie zastosował się do treści zobowiązania

Zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń

W trakcie biegu terminów przedawnienia mogą pojawić się szczególne okoliczności, które utrudniają lub uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez osobę uprawnioną. Z tego względu Kodeks cywilny wprowadza instytucję zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia polega na tym, że przy ustalaniu biegu terminów przedawnienia roszczenia nie bierze się pod uwagę pewnych okresów, w których występowały te szczególne okoliczności.

Gdy jakieś szczególne okoliczności pojawią w momencie, w którym powinien się już rozpocząć bieg przedawnienia to następuje wtedy przesunięcie początku biegu terminu przedawnienia do chwili ustania wspomnianych okoliczności. Natomiast gdy szczególne okoliczności pojawią się już po rozpoczęciu biegu przedawnienia, to nie uwzględnia się czasu ich trwania. Zatem po ich ustaniu przedawnienie nie biegnie od początku, lecz w dalszym ciągu.

Art. 121 Kodeksu cywilnego określa, że zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń powodują 4 typy zdarzeń:

  1. czas trwania władzy rodzicielskiej – co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom
  2. czas sprawowania opieki lub kurateli – co do roszczeń przysługującym osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę
  3. czas trwania małżeństwa – co do roszczeń przysługujących jednemu małżonkowi wobec drugiego małżonka
  4. czas trwania siły wyższej – co do wszystkich roszczeń jeżeli brak możliwości ich dochodzenia jest spowodowany siłą wyższą

W przypadku osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych obowiązują jeszcze zasady uzupełniające. Przedawnienie roszczenia przysługującego osobie niemającej pełnych zdolności do czynności prawnych nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia roszczenia przysługującego osobie niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych jest krótszy niż 2 lata jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia Zasady dotyczące osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przysługującego osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń

Zajście zdarzenia powodującego przerwanie biegu przedawnienia powoduje, że okres przedawnienia roszczenia zaczyna biec od nowa po zajściu tego zdarzenia. Bieg terminu przedawnienia może zostać przerwany przez 3 typy zdarzeń:

  1. każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubowny przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia
  2. uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje
  3. wszczęcie mediacji

Dochodzenie roszczenia przed sądem

Każda czynność podmiotu uprawnionego dokonana przed sądem (lub organem powołanym do rozpatrywania sporu lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju)  jeżeli jest podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia (ewentualnie ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia) powoduje przerwanie biegu przedawnienia roszczenia.

Za czynności podejmowane bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia uznaje się między innymi:

  • wniesienie pozwu
  • zgłoszenie w procesie zarzutu potrącenia wierzytelności wzajemnej przez pozwanego wierzyciela
  • złożenie wniosku o wezwanie do próby ugodowego załatwienia sprawy przed sądem
  • złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia pozwu
  • złożenie wniosku o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności
  • zgłoszenie wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji

Art. 125 § 1 Kodeksu cywilnego przesądza, że roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem przedawnia się z upływem 10 lat, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Nie dotyczy to jednak roszczeń okresowych – tego rodzaju roszczenia przedawnią się z upływem lat 3.

Uznanie roszczenia

Przedawnienie roszczenia przerywa również uznanie roszczenia przez dłużnika, czyli osobę przeciwko której przysługuje roszczenie. Dłużnik musi więc zakomunikować wierzycielowi, że uznaje roszczenie.

Oświadczenie to może być wyrażone w dowolnej formie. Ze względów dowodowych celowe jest uzyskanie uznania roszczenia w formie pisemnej. Uznanie roszczenia może również nastąpić w umowie zawartej przez dłużnika z wierzycielem – w umowie takiej dłużnik wyraża wolę zaspokojenia roszczenia wierzyciela.

Oświadczenie dłużnika o uznaniu roszczenia należy zakwalifikować jako oświadczenie wiedzy, a nie woli. Dlatego nie stosuje się do niego przepisów o wadach oświadczenia woli (art. 82-88 Kodeksu cywilnego). Jednakże osoba składająca takie oświadczenie musi działać z dostatecznym rozeznaniem i bez przymusu.

Uznanie roszczenia ma tylko ten skutek, że przerywa bieg terminu przedawnienia roszczeń. Nie wywiera ono żadnych skutków prawnych poza tym. Dłużnik nie traci więc innych uprawnień, które ma wobec wierzyciela. Może na przykład powoływać się na nieważność umowy stanowiącej podstawę roszczenie, na nieziszczenie się przesłanek odpowiedzialności deliktowej itp.

Mediacja

Bieg przedawnienia roszczenia przerywa wprowadzona w 2005 roku do Kodeksu postępowania cywilnego instytucja mediacji (art. 183.1-183.15 Kodeksu postępowania cywilnego). Pozwala ona na rozstrzygnięcie sporu przez zawarcie ugody przed mediatorem. Mediację wszczyna się na podstawie umowy stron albo postanowienia sądu (tylko wtedy, gdy strony się temu nie sprzeciwią).

Przerwane przedawnienie biegnie na nowo dopiero po zakończeniu mediacji. Z kolei roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat 10, nawet jeśli termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Nie dotyczy to jednak roszczeń o świadczenia okresowe, które przedawniają się z upływem lat 3.

Problemy z przedawnieniem w Krakowie? Moja kancelaria adwokacka może Ci pomóc!

Jako adwokat w Krakowie specjalizuję się w prawie cywilnym i gospodarczym. Dzięki temu będę w stanie rozwiązać kompleksowo Twoje problemy dotyczące przedawnienia (oczywiście, o ile będzie to w ogóle możliwe). Moja kancelaria adwokacka w Krakowie może Ci pomóc między innymi w następujących sprawach:

  • analiza możliwości podniesienia zarzutu przedawnienia roszczeń
  • przygotowanie i negocjowanie umów i porozumień dotyczących zrzeczenia się zarzutu przedawnienia
  • reprezentacja w postępowaniach sądowych dotyczących prawa cywilnego i gospodarczego