Umowa agencyjna

Czym jest umowa agencyjna?

Umowa agencyjna uregulowana jest w przepisach art. 758-764.9 Kodeksu cywilnego. Stronami tej umowy są przyjmujący zlecenie (agent) oraz dający zlecenie.

Z art. 758 § 1 Kodeksu cywilnego wynika, że przez umowę agencyjną agent może:

  • pośredniczyć przy zawieraniu z klientami umów na rzecz drugiej strony,
  • zawierać umowy w imieniu drugiej strony.

Agent zobowiązuje się do stałego i za wynagrodzeniem wykonywania tych czynności. Ponadto musi się to mieścić w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa.

obowiązki wynikające z umowy agencyjnejArt. 758 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi, że do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie. W razie gdy agent zawierający umowę w imieniu dającego zlecenie nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, umowę uważa się za potwierdzoną, jeżeli dający zlecenie niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o zawarciu umowy nie oświadczy klientowi, że umowy nie potwierdza (art. 760.3 Kodeksu cywilnego). Jest to tzw. milczące potwierdzenie umowy.

Agent stosownie do treści umowy agencyjnej podejmuje określone czynności związane z wykonaniem umowy zawartej w imieniu dającego zlecenie. Jednak art. 759 Kodeksu cywilnego stanowi, że w razie wątpliwości poczytuje się, że agent jest upoważniony do:

  1. przyjmowania dla dającego zlecenie zapłaty za świadczenie, które spełnia za dającego zlecenie,
  2. przyjmowania dla niego świadczeń, za które płaci,
  3. odbierania zawiadomień o wadach oraz oświadczeń dotyczących wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie.

Sposób zawarcia umowy agencyjnej

Do zawarcia umowy agencyjnej nie jest wymagana żadna szczególna forma – oznacza to, że umowa może zostać zawarta także ustnie lub nawet w sposób dorozumiany. Dla obu tron ma jednak znaczenie zebranie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej udzielonego zlecenia. W związku z tym, art. 758.2 kodeksu cywilnego przyznaje każdej że stron względem drugiej uprawnienie do żądania pisemnego potwierdzenia treści umowy, jej zmian oraz uzupełnień, a zrzeczenie się tego uprawnienia jest nieważne.

Natomiast, gdy agent za odrębnym wynagrodzeniem przyjmuje odpowiedzialność za wykonanie zobowiązania przez kontrahenta osoby dającej zlecenie, wymagane jest zachowanie formy pisemnej. W razie niezachowania tej formy umowę agencyjną poczytuje się za zawartą bez tego zastrzeżenia (art. 761.7 § 1 Kodeksu cywilnego).

Prawa i obowiązki agenta

To jakie obowiązki będą wynikały z umowy agencyjnej dla agenta zależy przede wszystkim od treści zawartej umowy. Jeśli przedmiotem jego działalności jest zawieranie umów w imieniu dającego zlecenie, to obowiązki agenta będą w pewnej mierze podobne do obowiązków jakie wynikają z umowy zlecenia.

Agent powinien wykonywać swoje obowiązki zgodnie z treścią umowy agencyjnej i w sposób odpowiadający jej celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a także w sposób odpowiadający ustalonym w tym zakresie zwyczajom. Ponadto agent obowiązany jest do należytej staranności. Miarą dla tej staranności jest zawodowy charakter działalności gospodarczej prowadzonej przez agenta.

Ppodpisanie umowy agencyjnejodstawowym obowiązkiem agenta wynikającym z art. 760 Kodeksu cywilnego jest obowiązek lojalności wobec dającego zlecenie. Zgodnie z art. 760.1 § 1 Kodeksu cywilnego agent obowiązany jest w szczególności przekazywać wszelkie informacje mające znaczenie dla dającego zlecenie oraz przestrzegać jego wskazówek dotyczących wykonywania umowy agencyjnej uzasadnionych w danych okolicznościach, a także podejmować w zakresie prowadzonych spraw czynności potrzebne do ochrony praw dającego zlecenie. Przykładem może być zabezpieczenie dowodów, zbieranie danych o warunkach lokalnych, o sytuacji majątkowej potencjalnych kontrahentów.

Pomimo, iż obowiązek osobistego działania agenta nie został wyraźnie przewidziany w Kodeksie cywilnym, w razie wątpliwości należy przyjąć, że powierzenie czynności osobie trzeciej nie jest pozostawione swobodnemu uznaniu agenta.

Należy podkreślić, że agent samodzielnie organizuje swoja działalność. W zasadzie więc sam pokrywa wydatki związane z wykonaniem określonych w umowie agencyjnej czynności. Zwrotu wydatków może żądać tylko wtedy, gdy były one uzasadnione i ich wysokość przekraczała zwykłą w danych stosunkach miarę.

Zgodnie z art. 763 Kodeksu cywilnego dla zabezpieczenia roszczenia o wynagrodzenie, oraz o zwrot wydatków i zaliczek udzielonych dającemu zlecenie agentowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach i papierach wartościowych dającego zlecenie, otrzymanych w związku z umową agencyjną. Ustawowe prawo zastawu przysługuje agentowi dopóki przedmioty te znajdują się u niego lub osoby, która je dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nimi rozporządzać za pomocą dokumentów.

Wynagrodzenie agenta

Umowa agencyjna należy do umów odpłatnych. Elementem bez którego umowa ta nie może istnieć jest porozumienie stron w kwestii wynagrodzenia agenta.

Strony mają swobodę w sposobie oznaczenia wynagrodzenia. Jednak na ogół wynagrodzenie agenta przybiera postać prowizji. Należy się ona od umów zawartych przez dającego zlecenie, w wyniku działalności agenta. Zatem prowizja nie należy się agentowi, jeśli nie doszło do zawarcia umowy (art. 761 Kodeksu cywilnego).

Zwykle to umowa agencyjna określa wysokość prowizji. Jeśli jednak brak w umowie takich postanowień prowizja należy się w wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju w miejscu działalności prowadzonej przez agenta (art. 758.1 § 3 Kodeksu cywilnego).

Warto wspomnieć, że podczas ustalania należnej agentowi prowizji uwzględnia się umowy zawarte w czasie trwania umowy agencyjnej. Agent może jednak żądać prowizji mimo, że zawarcie umowy nastąpiło już po rozwiązaniu umowy agencyjnej w następujących przypadkach:

  • gdy propozycję zawarcia umowy klient złożył przed rozwiązaniem umowy agencyjnej;
  • gdy do zawarcia umowy doszło w przeważającej mierze w wyniku działalności agenta podczas trwania umowy agencyjnej, a zarazem w „rozsądnym” czasie od jej rozwiązania.

Jeżeli agentowi zostało przyznane prawo wyłączności w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego, a w czasie trwania umowy agencyjnej została bez udziału agenta zawarta umowa z klientem z tej grupy lub obszaru, to w takim przypadku agent może żądać prowizji od tej umowy. Dający zlecenie obowiązany jest w rozsądnym czasie zawiadomić agenta o zawarciu takiej umowy (art. 761 § 2 Kodeksu cywilnego).

Umowa agencyjna może również przewidywać odrębne wynagrodzenie agenta z tytułu przyjęcia odpowiedzialności za wykonanie zobowiązania przez klienta. Ten dodatkowy obowiązek agenta zwany zobowiązaniem del credere oznacza jego odpowiedzialność o charakterze gwarancyjnym. Jeśli umowa nie stanowi inaczej odpowiedzialność ta dotyczy spełnienia przez klienta świadczenia z umowy zawartej z dającym zlecenie. Istotnym elementem klauzuli del credere jest wynagrodzenie za zaciągnięcie zobowiązania. Wynagrodzenie to nazywane jest prowizją del credere. Agent przyjmuje odpowiedzialność w „uzgodnionym zakresie”. Może na przykład przyjąć odpowiedzialność do kwoty 10 tysięcy złotych.

Prawa i obowiązki dającego zlecenie

Podobnie jak w przypadku agenta również dający zlecenie ma obowiązek lojalności wobec drugiej strony umowy agencyjnej (art. 760 Kodeksu cywilnego). Dający zlecenie obowiązany jest przekazywać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy.

Dający zlecenie obowiązany jest również w rozsądnym czasie zawiadomić agenta o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz o niewykonaniu umowy, przy której zawarciu agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego zlecenie.

Ponadto dający zlecenie ma obowiązek zawiadomić w rozsądnym czasie agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać na skutek wykonywania umowy agencyjnej.

Zakończenie umowy agencyjnej

Umowa agencyjna może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. W każdym przypadku umowa agencyjna może być rozwiązana w drodze porozumienia stron.

W przypadku zawarcia umowy agencyjnej na czas oznaczony, umowa wygasa wraz z upływem czasu, na który została zawarta. Nie wygasa jednak, gdy nadal jest wykonywana przez stronę. Przekształca się wtedy w umowę zawartą na czas nieoznaczony (art. 764, 764.1 § 4 Kodeksu cywilnego).

Wypowiedzenie z zachowaniem okresu wypowiedzenia

W przypadku zawarcia umowy agencyjnej na czas nieoznaczony, umowa może być wypowiedziana przez każdą ze stron z zachowaniem odpowiednich terminów wypowiedzenia. Art. 764.1 § 1 Kodeksu cywilnego określa, że umowa agencyjna może być wypowiedziana na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Termin wypowiedzenia upływa z końcem miesiąca kalendarzowego, chyba że umowa stanowi inaczej (art. 764.1 § 3 Kodeksu cywilnego).

Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane. Ustawowe terminy wypowiedzenia mogą jednak zostać umownie przedłużone, z tym że termin ustalony dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta. Przedłużenie terminu dla agenta powoduje takie samo przedłużenie dla dającego zlecenie (art. 764.1 §  2 Kodeksu cywilnego).

Powyższe zasady mają również zastosowanie do umowy agencyjnej pierwotnie zawartej na czas oznaczony, a później przekształconej z mocy art. 764 Kodeksu cywilnego w umowę bezterminową. Jednak ustalając termin jej wypowiedzenia należy uwzględnić okres, na który umowa była zawarta (art. 764.1 § 4 Kodeksu cywilnego).

Wypowiedzenie bez zachowania okresu wypowiedzenia

Oprócz tego umowę agencyjną można wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia. Zgodnie z art. 764.2 § 1 Kodeksu cywilnego jest to możliwe, jeśli:

  • jedna ze stron nie wykonała obowiązków z umowy agencyjnej w całości lub w znacznej części;
  • wystąpiły nadzwyczajne okoliczności.

Jeśli wypowiedzenie zostało dokonane na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność druga strona, jest ona zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez wypowiadającego w następstwie rozwiązania umowy.

Jakie są skutki wygaśnięcia umowy agencyjnej?

Świadczenie wyrównawcze dla agenta

Po wygaśnięciu umowy agencyjnej agent może dochodzić od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego. Roszczenie o świadczenie wyrównawcze przysługuje agentowi bez względu na sposób rozwiązania umowy, a świadczenia wyrównawczego mogą żądać również jego spadkobiercy.

Świadczenia wyrównawczego można żądać, jeśli w czasie trwania umowy agencyjnej agent pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami (art. 764.3 § 1 Kodeksu cywilnego). Roszczenie to przysługuje agentowi, jeśli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności.

Ponadto świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich 5 lat (art. 764.3 § 2 Kodeksu cywilnego). Jeśli jednak umowa agencyjna trwała krócej niż 5 lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania.

Agent, który otrzymał świadczenie wyrównawcze ma również możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych (art.471 i następne Kodeksu cywilnego).

Ograniczenie działalności konkurencyjnej agenta

Po rozwiązaniu umowy agencyjnej obie strony mogą w formie pisemnej pod rygorem nieważności ograniczyć działalność agenta charakterze konkurencyjnym. Ograniczenie to jest ważne, jeśli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy. Należy podkreślić, że ograniczenie działalności konkurencyjnej nie może być zastrzeżone na okres dłuższy niż 2 lata od rozwiązania umowy.

ograniczenie działalności konkurencyjnej agentaZa ograniczenie działalności konkurencyjnej dający zlecenie obowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej. Nie musi jednak tego robić, gdy co innego wynika z umowy albo jeżeli umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność. Jeżeli suma pieniężna nie została określona w umowie, agentowi należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta.

Wspomniany zakaz konkurencji można odwołać. Art. 764.7 Kodeksu cywilnego określa, że dający zlecenie może do dnia rozwiązania umowy agencyjnej odwołać ograniczenie działalności konkurencyjnej z takim skutkiem, że po upływie 6 miesięcy od chwili odwołania jest on zwolniony z obowiązku wypłacania sumy, o której mowa w art. 764.6. § 3 i 4 Kodeksu cywilnego. Aby odwołać ograniczenie działalności konkurencyjnej należy to zrobić w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 764.7 Kodeksu cywilnego).

Kodeks cywilny dopuszcza zwolnienie się z zakazu konkurencji. Art. 764.8 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli agent wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie może on zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie dającemu zlecenie oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia.

Przedawnienie roszczeń z tytułu umowy agencyjnej

Do umowy agencyjnej stosuje się ogólne terminy przedawnienia roszczeń określone w art. 118 Kodeksu cywilnego. Zasadniczo więc roszczenia te przedawniają się z upływem lat 10, a roszczenia o świadczenia okresowe z upływem lat 3. Bieg przedawnienia wspomnianych roszczeń rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 120 § 1 zdanie 1 Kodeksu cywilnego).

Problemy z umową agencyjną? Moja kancelaria adwokacka w Krakowie może Ci pomóc!

Jako adwokat w Krakowie specjalizuje się w prawie cywilnym i gospodarczym. Dzięki temu będę mógł rozwiązać Twoje problemy dotyczące umowy agencyjnej. Moja kancelaria adwokacka w Krakowie jest w stanie pomóc Ci m.in. w następujących sprawach:

  • przygotowane i negocjowanie treści umowy agencyjnej
  • ocena możliwości wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy
  • reprezentowanie w sporach dotyczących nienależytego wykonywania umowy
  • reprezentowanie w sporach dot. wynagrodzenia należnego agentowi
  • reprezentowanie w sporach dot. zakazu konkurencji dla agenta