Umowa darowizny

[toc]

Na czym polega umowa darowizny?

Przedmiot umowy darowizny

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Regulują ją przepisy art. 888 – art. 902 Kodeksu cywilnego. Chociaż najczęściej na podstawie umowy darowizny przekazywane jest prawo własności (nieruchomości albo rzeczy ruchomej – na przykład samochodu), to świadczenie darczyńcy może polegać w szczególności na:

  • zapłacie pewnej sumy pieniężnej,
  • przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego (na przykład prawa własności, użytkowania wieczystego, wierzytelności wobec osoby trzeciej),
  • ustanowieniu praw majątkowych (na przykład służebności osobistej),
  • zwolnieniu obdarowanego z długu,
  • zniesieniu prawa, które obciąża majątek obdarowanego (np. zniesienie hipoteki).

Umowa darowizny, a inne umowy

Warto zaznaczyć, że nie każde nieodpłatne przysporzenie jest darowizną. Wyróżnia się również inne bezpłatne czynności prawne na przykład:

Przedmiot umowy darowizny

Ponadto nie jest umową darowizny zrzeczenie się prawa jeszcze nienabytego (na przykład zrzeczenie się dziedziczenia), a także prawa już nabytego, ale w taki sposób, że w razie zrzeczenia się uważa się je za nienabyte (na przykład odrzucenie spadku).

Strony umowy darowizny

Stronami umowy darowizny są:

  1. darczyńca – osoba która zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego,
  2. obdarowany – osoba, na rzecz której darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego świadczenia.

Darczyńcą oraz obdarowanym może być każdy. Przepisy nie przewidują żadnych ograniczeń w zakresie zawierania umowy darowizny. Przyjmuje się, że obdarowanym może być także dziecko poczęte. Darowizna w tym wypadku jest jednak skuteczna dopiero po urodzeniu się dziecka. Na dokonanie na rzecz małoletniego dziecka darowizny (podobnie jak dokonanie darowizny w jego imieniu na rzecz innej osoby) może być jednak potrzebna zgoda sądu rodzinnego i opiekuńczego.

Nieodpłatny charakter umowy darowizny

Cechą charakterystyczną umowy darowizny jest to, że jest ona nieodpłatna. Nieodpłatność polega nie tylko na tym, że za przedmiot darowizny nie są przekazywane pieniądze, ale też na tym, że darczyńca nie otrzymuje jakiegokolwiek innego świadczenia (jak ma to miejsce w przypadku umowy o dożywocie, na podstawie której uzyskałby dożywotnie utrzymanie). Najczęściej zawierają ją więc osoby bliskie.

Sposób zawarcia umowy darowizny

Umowa darowizny to umowa – dwustronna czynność prawna. W związku z tym do jej dokonania potrzebne jest złożenie oświadczeń (tzw. oświadczeń woli) przez dwie strony umowy (obdarowanego i darczyńcę).

Zasadą jest, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego (niezależnie od tego co jest przedmiotem darowizny). Zasada ta nie ma jednak charakteru bezwzględnego – umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeśli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (doszło do przekazania przedmiotu darowizny na rzecz obdarowanego).

W pewnych przypadkach przepisy prawa nakładają obowiązek zawarcia umowy darowizny w szczególnej formie (co dotyczy złożenia oświadczeń w tej sprawie zarówno przez darczyńcę, jak i obdarowanego). Dotyczy to najczęściej umowy darowizny nieruchomości, która powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

W związku z tym, obdarowany swoje oświadczenie woli o przyjęciu darowizny może złożyć w dowolnej formie (jeżeli nie ma obowiązku zachowania formy wyższej, tak jak ma to miejsce w przypadku nieruchomości), w szczególności w formie:

  • ustnej,
  • dorozumianej,
  • pisemnej,
  • pisemnej z urzędowo poświadczoną datą,
  • pisemnej z notarialnie lub urzędowo poświadczonymi podpisami,
  • dokumentowej,
  • aktu notarialnego.

Prawa i obowiązki darczyńcy

Umowa darowizny nakłada na darczyńcę nie tylko szereg praw, ale też pewne obowiązki:

  1. obowiązek dokonania bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku;
  2. obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy darowizny, jeśli szkoda została wyrządzona umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa;
  3. obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie ze spełnieniem świadczenia pieniężnego;
  4. w przypadku wady rzeczy, obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich we właściwym czasie;
  5. prawo do nałożenia na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania;
  6. prawo do żądania od obdarowanego wypełnienia polecenia, jeśli wykonał zobowiązanie;
  7. prawo do odwołania jeszcze niewykonanej darowizny, jeśli po zawarciu umowy darowizny jego stan majątkowy uległ zmianie;
  8. prawo do otrzymania środków utrzymania, jeśli po wykonaniu darowizny popadnie w niedostatek;
  9. prawo do odwołania umowy darowizny nawet już wykonanej, jeśli obdarowany dopuścił się wobec niego rażącej niewdzięczności;
  10. zakaz odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu.

Poniżej omówię wybrane obowiązki i prawa darczyńcy wynikające z umowy darowizny. W dalszej części zostanie przedstawiona także możliwość odwołania darowizny.

Obowiązek przekazania darowizny

Z dobrodziejstwa umowy darowizny korzysta tylko obdarowany. W związku z tym zasady odpowiedzialności darczyńcy za szkodę są w znacznym stopniu złagodzone, nie oznacza to jednak, że nie ponosi on jakiejkolwiek odpowiedzialności w tym zakresie.

podpisanie umowy darowizny

Darczyńca powinien naprawić szkodę jaka wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy darowizny, jeśli szkoda została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia np. gdy darczyńca celowo podarował obdarowanemu chore zwierzę, które potem zaraziło inne zwierzęta. Natomiast z rażącym niedbalstwem mamy do czynienia, gdy darczyńca z łatwością mógł zauważyć, że zwierze jest chore, a mimo to podarował je obdarowanemu w wykonaniu umowy darowizny.

Jeśli darczyńca opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obdarowany ma prawo do żądania odsetek za opóźnienie dopiero od dnia wytoczenia powództwa o wykonanie umowy darowizny.

Naprawienia szkody wyrządzonej przez wadliwą rzecz

Jeśli darczyńca przekaże obdarowanemu w wykonaniu umowy darowizny rzecz wadliwą, to powinien naprawić szkodę, którą wyrządził przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich we właściwym czasie.

Przy ustalaniu czasu właściwego bierze się pod uwagę konkretny przypadek. Innymi słowy należy zawiadomić obdarowanego w taki sposób i w takim momencie, aby mógł w normalnym toku czynności zapobiec szkodzie wyrządzonej przez wadę rzeczy stanowiącej przedmiot umowy darowizny. Strony mogą jednak ustalić inne zasady odpowiedzialności darczyńcy.

Prawa i obowiązki obdarowanego

Z umowy darowizny wynikają dla obdarowanego następujące prawa i obowiązki:

  1. prawo do otrzymania od darczyńcy bezpłatnego świadczenia na swoją rzecz;
  2. prawo do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy darowizny, a będącej następstwem umyślności lub rażącego niedbalstwa darczyńcy;
  3. prawo do żądania odsetek za opóźnienie, jeśli darczyńca opóźnia się z wykonaniem umowy darowizny kwoty pieniężnej;
  4. prawo do naprawienia szkody związanej z wadami rzeczy darowanej, jeśli darczyńca wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich we właściwym czasie;
  5. obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania (polecenie) nałożony na niego w umowie darowizny;
  6. prawo do odmowy wykonania polecenia, jeśli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków;
  7. prawo do zwolnienia się z wykonania polecenia przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje;
  8. obowiązek dostarczania darczyńcy środków utrzymania, jeśli po wykonaniu umowy darowizny popadnie w niedostatek;
  9. prawo do zwolnienia się od obowiązku dostarczania darczyńcy środków utrzymania, jeśli zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia;
  10. obowiązek zwrotu przedmiotu umowy darowizny po jej odwołaniu z powodu rażącej niewdzięczności.

Polecenie w umowie darowizny

Darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania. Jest to tzw. polecenie, którego istotną cechą jest to, że nie czyni ono nikogo wierzycielem. Nikt nie może zatem żądać spełnienia świadczenia na swoją rzecz. Polecenie powinno być przewidziane w treści umowie darowizny. Strony mogą jednak porozumieć się co do tego obowiązku już po zawarciu umowy.

Darczyńca w ramach polecenia nałożonego w umowie darowizny może wymagać od obdarowanego przykładowo:

  • zdobycia określonego wykształcenia
  • zdobycia określonego zawodu,
  • opieki nad nim,
  • pokrycia kosztów leczenia,
  • wystawienia nagrobku.

Wypełnienia polecenia darczyńca może domagać się dopiero po wykonaniu umowy darowizny. Obdarowany może jednak zwolnić się od obowiązku wypełnienia polecenia przez to, że wyda przedmiot darowizny w takim stanie, w jakim przedmiot ten znajduje się w chwili żądania.

Obdarowany może zwolnić się z obowiązku wypełnienia polecenia wynikającego z umowy darowizny, jeśli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków. Z istotną zmianą stosunków mamy do czynienia, gdy np. obdarowany zachorował. Ważne jest, aby między zmianą stosunków a treścią polecenia istniało powiązanie. O tym, czy dane okoliczności uzasadniają odmowę wypełnienia polecenia decyduje sąd.

Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia nałożonego na podstawie umowy darowizny mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeśli polecenie ma na względzie interes społeczny, to z żądaniem takim może wystąpić właściwy organ państwowy.

Odwołanie darowizny

Przyczyny odwołania darowizny

Przepisy prawa przewidują dwie możliwości odwołania umowy darowizny:

  • rażąca niewdzięczność obdarowanego
  • niedostatek darczyńcy.

Odwołanie darowizny z obu wyżej wskazanych powodów następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego

Darczyńca ma możliwość odwołania umowy darowizny, która została już wykonana, jeśli obdarowany dopuścił się wobec niego rażącej niewdzięczności. Z rażącą niewdzięcznością mamy na przykład do czynienia, gdy obdarowany:

  • pobije darczyńcę,
  • znieważy go,
  • ukradnie rzecz należącą do niego,
  • nie udzieli pomocy w chorobie,
  • nadużyje jego zaufania,
  • rozpowszechni uwłaczające informacje na jego temat.

odwołanie darowizny w przypadku niedostatku darczyńcy

Nie każde naganne zachowanie będzie rażącą niewdzięcznością. uzasadniającą odwołanie umowy darowizny Przykładem jest zdrada małżeńska jakiej dopuścił się obdarowany wobec córki darczyńcy. Za rażącą niewdzięczność nie można także uznać incydentalnych sprzeczek.

Darczyńca nie może odwołać umowy darowizny, gdy przebaczył obdarowanemu. Jeśli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Po śmierci darczyńcy odwołać darowiznę mogą jego spadkobiercy jednak tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do jej odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie i w dowolnym czasie.

Uprawnienie do odwołania umowy darowizny wygasa w razie przebaczenia obdarowanemu, a także po upływie roku od dnia, w którym uprawniony (darczyńca lub jego spadkobiercy) dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności można przed, jak i po wykonaniu darowizny.

Po odwołaniu darowizny obdarowany powinien zwrócić darczyńcy przedmiot darowizny w naturze. Jeśli nie jest to możliwe, to powinien zwrócić wartość przedmiotu umowy darowizny.

Niedostatek darczyńcy

Drugą przyczyną odwołania umowy darowizny jest niedostatek darczyńcy. Pogorszenie się sytuacji majątkowej darczyńcy powinno nastąpić po zawarciu umowy darowizny, ale jeszcze przed jej wykonaniem. Niedostatek to sytuacja, w której darczyńca nie jest w stanie zaspokajać swoich podstawowych, usprawiedliwionych potrzeb. Dotyczy to także potrzeb kulturalnych lub społecznych. Zasadniczo bez znaczenia jest przyczyna popadnięcia przez darczyńcę w niedostatek.

Jeśli darczyńca popadnie w niedostatek po wykonaniu darowizny, darowizna nie może być już odwołana. Darczyńca może jednak domagać się od obdarowanego środków utrzymania potrzebnych dla niego samego oraz dla osób, wobec których ciąży na darczyńcy ustawowy obowiązek alimentacyjny. Obowiązek ten ciąży na obdarowanym tylko wtedy, gdy jest on jeszcze wzbogacony wskutek otrzymanej darowizny. Obdarowany ma jednak możliwość zwolnienia się z tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Może więc wydać przedmiot umowy darowizny albo sumę pieniężną.

Rozwiązanie umowy darowizny

Rozwiązać umowę darowizny, która nie została jeszcze wykonana można przede wszystkim przez zgodne oświadczenia woli stron. Następuje to najczęściej przez to, że strony dodają do umowy osobny aneks albo zawierają porozumienie rozwiązujące umowę darowizny.

Oprócz tego istnieje możliwość rozwiązania umowy darowizny przez sąd w sytuacji ubezwłasnowolnienia jednej ze stron. Przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez tę osobę przed ubezwłasnowolnieniem, jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna. Oceniając nadmierność sąd bada stosunki istniejące między darczyńcą a obdarowanym. Porównuje się także majątek darczyńcy przed oraz po dokonaniu darowizny.

Rozwiązania umowy darowizny nie można jednak żądać po upływie 2 lat od jej wykonania. Po rozwiązaniu umowy darowizny obdarowany jest zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny. Podstawą prawną są w tym wypadku przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Umowa darowizny na wypadek śmierci

Umowa darowizny na wypadek śmierci, to umowa zawierająca postanowienie, że jej skutki powstaną dopiero w momencie śmierci darczyńcy. Jest ona dopuszczalna tylko, gdy przedmiotem darowizny są konkretne rzeczy lub prawa, a umowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Innymi słowy, jeśli umowa darowizny nie jest sprzeczna z powszechnie przyjmowanymi zasadami poprawności i uczciwości w relacjach z innymi osobami.