Umowa darowizny

autor: adwokat Wojciech Rudzki

Ostatnia aktualizacja w dniu 8 sierpnia 2024 roku.

Na podstawie umowy darowizny darczyńca przekazuje obdarowanemu część lub całość swojego majątku. Najczęściej spotykane są umowa darowizny nieruchomości (w tym mieszkania) oraz umowa darowizny środków pieniężnych. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi m.in. na następujące pytania:

• czym jest darowizna?
• jakie są prawa i obowiązki darczyńcy i obdarowanego?
• co powinno być zawarte w umowie darowizny?
• czy i kiedy można odwołać darowiznę?
• czy umowa darowizny powoduje konieczność zapłaty podatku?

Na czym polega darowizna?

Umowa darowizny polega na tym, że jedna osoba (darczyńca) przekazuje nieodpłatnie na rzecz drugiej osoby (obdarowanego) określoną rzecz lub prawo (np. samochód, mieszkanie, pieniądze).

Umowa darowizny odróżnia się od innych umów tym, że jest to umowa nieodpłatna – obdarowany nie musi przekazać darczyńcy niczego w zamian (zwłaszcza pieniędzy, jak ma to miejsce w przypadku umowy kupna sprzedaży). Nieodpłatność umowy darowizny ma dwa aspekty:

1. subiektywny (darczyńca ma świadomość, że daje obdarowanemu coś za darmo)
2. obiektywny (społeczeństwo również oceniłoby darowiznę jako nieodpłatną).

W praktyce umowa darowizny najczęściej jest zawierana pomiędzy osobami bliskimi, które łączą bliskie więzi (np. więzi emocjonalne, więzi rodzinne). Chociaż zawarcie umowy darowizny pomiędzy osobami niepowiązanymi więzami rodzinnymi jest możliwe (dotyczy to zwłaszcza związków partnerskich / konkubenckich), to sytuacje takie należą jednak do rzadkości. Jest to spowodowane m.in. względami podatkowymi – taka darowizna jest obciążona wysokim podatkiem od spadków i darowizn, który należy odprowadzić do urzędu skarbowego (przeczytasz o tym w dalszej części tego artykułu). Chcąc uniknąć obciążen podatkowych można zawrzeć inną umowę – np. umowę o dożywocie.

Darczyńca w związku z darowizną nie dostanie od obdarowanego nic w zamian (nie dostanie tzw. świadczenia ekwiwalentnego, którym w przypadku umowy kupna sprzedaży jest cena sprzedaży). Obdarowany w związku z darowizną nie będzie do niczego zobowiązany względem darczyńcy oprócz wdzięczności. Wyjątkiem od tej sytuacji jest popadnięcie przez darczyńcę w niedostatek po wykonaniu darowizny. W takim przypadku obdarowany może być zobowiązany do udzielania darczyńcy finansowej pomocy. Obdarowany będzie mógł się zwolnić nawet i z tego obowiązku zwracając darczyńcy to, co od niego otrzymał. 

Rzeczy 

Przepisy Kodeksu cywilnego nie ograniczają tego co może być przedmiotem umowy darowizny. W związku z tym, na podstawie umowy darowizny można podarować wszystkie rzeczy, które mogą być przedmiotem czynności prawnych (którymi obrót prawny nie jest zakazany – co dotyczy na przykład niektórych leków, czy ludzkich organów).

Najczęściej spotykane umowy darowizny dotyczące rzeczy to:

1. umowa darowizny środków pieniężnych
2. umowa darowizny nieruchomości (taka umowa musi być sporządzona u notariusza)
3. umowa darowizny samochodu

Prawa

Chociaż najczęściej darowizna dotyczy rzeczy, możliwe jest również podarowanie przysługującego darczyńcy prawa. Warunkiem darowizny prawa jest jednak jego zbywalność, a więc możliwość przeniesienia prawa na inne osoby poprzez czynność prawną (np. poprzez zawarcie umowy kupna sprzedaży).

Prawami zbywalnymi są na przykład: 

1. prawa rzeczowe (użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, służebność)
2. prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (tzw. autorskie prawo majątkowe)
3. wierzytelności

Darować można też prawa i rzeczy przyszłe, czyli takie, które w przyszłości staną się składnikiem majątku darczyńcy, a także zorganizowany zbiór rzeczy lub praw, jak przedsiębiorstwo czy spadek.

Co nie jest darowizną? 

Zgodnie z art. 889 Kodeksu cywilnego, darowizny nie stanowią wskazane poniżej bezpłatne przysporzenia:

1. bezpłatne świadczenia wynikające z umowy uregulowanej innymi przepisami Kodeksu cywilnego
2. zrzeczenie się prawa jeszcze nie nabytego
3. zrzeczenie się prawa nabytego w taki sposób, że w razie jego zrzeczenia prawo jest uznawane za nienabyte

Zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia

Jeżeli chodzi o bezpłatne świadczenia wynikające z innych stosunków prawnych przewidywanych przez przepisy Kodeksu cywilnego, to darowizny nie stanowi:

1. umowa dzierżawy bezczynszowej (art. 709 Kodeksu cywilnego)
2. użyczenie (art. 710 Kodeksu cywilnego)
3. umowa pożyczki nieoprocentowanej (art. 720 Kodeksu cywilnego)
4. umowa zlecenia nieodpłatnego (art. 734 w zw. z art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego)
5. umowa o nieodpłatne świadczenie usług (art. 750 Kodeksu cywilnego)
6. nieodpłatne przechowanie (art. 835 w zw. z art. 836 Kodeksu cywilnego)
7. przekazanie nieruchomości na rzecz gminy albo skarbu państwa (art. 902.1 Kodeksu cywilnego)

Jako darowizna nie będą także traktowane nieodpłatne świadczenia dokonywane na podstawie przepisów prawa znajdujących się poza Kodeksem cywilnym. Przykładem takich świadczeń jest:

1. przekazanie gospodarstwa wolnego na podstawie umowy z następcą – art. 85 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w uproszczeniu umowa z następcą polega na przeniesieniu przez rolnika na osobę młodszą o co najmniej 15 lat własności i posiadania gospodarstwa rolnego z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej jeżeli następca rolnika do tego czasu będzie pracować w gospodarstwie)
2. wypłata zasiłku, nagroda, zapomoga czy inna podobna wypłata dokonana w ramach stosunku pracy

Jako umowa darowizny nie mogą być także traktowana nieodpłatna pomoc udzielona w ramach relacji sąsiedzkich, towarzyskich czy rodzinnych albo grzecznościowych, jeżeli żadna ze stron nie umawiała się na darowiznę, a przekazanie rzeczy nastąpiło z dobroci serca. 

Zrzeczenie się prawa

Prawo nienabyte to prawo, które jeszcze nie przysługuje, ale będzie przysługiwało. Jeżeli ktoś się go zrzeknie (odstąpi od niego ze świadomością, że nie będzie już mógł go wykonywać), działanie to nie będzie uznawane za darowiznę, nawet jeśli po tym zrzeczeniu ktoś inny będzie mógł wykonywać to prawo lub wykonywać je w szerszym zakresie. 

Praktycznym przykładem zastosowania przepisu jest zrzeczenie się dziedziczenia oraz odrzucenie spadku. Osoba, która zrzeknie się dziedziczenia lub odrzuci spadek, jest traktowana jak osoba, która zmarła przed spadkodawcą. Prawo do dziedziczenia przysługiwało tym osobom zgodnie z Kodeksem cywilnym, ale w związku z ich działaniami (zrzeczeniem się dziedziczenia i odrzuceniem spadku) doszło do dobrowolnej rezygnacji z tych praw, czego skutkiem jest ocenianie tych praw jako nienabytych przez te osoby.

W jaki sposób powinna zostać zawarta umowa darowizny?

Jakie są strony umowy darowizny?

Stroną umowy darowizny może być każdy. Przepisy nie przewidują żadnych ograniczeń, więc mogą nimi być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Osoba prawna to jednostka organizacyjna, która ma swoją własną nazwę i siedzibę oraz działa poprzez swoje organy (np. spółka z o.o.). Jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej są np. wspólnoty mieszkaniowe.

Standardowo umowa darowizny jest zawierana między dwoma stronami:

1. darczyńcą – poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do nieodpłatnego przekazania rzeczy lub prawa kosztem swojego majątku
2. obdarowany – składając oświadczenie o przyjęciu darowizny przyjmuje za darmo darowiznę od darczyńcy, w związku z czym jego majątek się powiększy

W jakiej formie powinna zostać zawarta umowa darowizny?

Przepisy formalnie przewidują nietypowy sposób zawierania umowy darowizny, który w praktyce posiada jednak niewielkie znaczenie. Zgodnie z art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego umowa darowizny powinna być zawierana w ten sposób, że oświadczenie darczyńcy o przekazaniu darowizny powinno być zawsze składane u notariusza w formie aktu notarialnego. Oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny może zostać z kolei złożone w dowolnej formie (np. ustnej albo jako dokument sporządzony w zwykłej formie pisemnej).

Odstąpienie od tego sposobu zawierania umowy darowizny powinno powodować jej nieważność. Zasada ta ma jednak tylko teoretyczne znaczenie – zgodnie z art. 890 § 1 Kodeksu cywilnego, nawet jeżeli w zawarciu umowy darowizny nie uczestniczył notariusz, to staje się ona ważna z momentem jej wykonania (czyli z momentem przekazania przedmiotu darowizny – np. wykonania przelewu bankowego).

Niezależnie od tego, zgodnie z art. 890 § 2 Kodeksu cywilnego, umowa darowizny musi zostać zawarta w szczególnej formie jeżeli przepisy wymagają zachowania takiej formy dla dokonywania czynności prawnych dotyczących takiej rzeczy lub prawa. Największe znaczenie ma to w przypadku nieruchomości – w zawarciu umowy przenoszącej własność nieruchomości musi uczestniczyć notariusz, a umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Notariusz będzie także potrzebny jeżeli dokonanie czynności prawnej wymaga formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym – dotyczyć to może darowizny udziałów w spółce z o.o..

Treść umowy darowizny

Umowa darowizny powinna zawierać:

1. datę sporządzenia umowy
2. oznaczenie stron (imiona, nazwiska i adresy zamieszkania darczyńcy i obdarowanego)
3. określenie przedmiotu darowizny
4. oświadczenie darczyńcy o nieodpłatnym przekazaniu majątku
5. oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny
6. określenie daty wykonania darowizny
7. podpisy stron (darczyńcy i obdarowanego)

Inne, dodatkowe regulacje (np. polecenie) mogą, ale nie muszą znaleźć się w darowiźnie.

Należy pamiętać o tym, że nie wszystkie wskazane powyżej elementy muszą znajdować się w umowie darowizny w tym sensie, że ich brak spowoduje nieważność umowy darowizny. Umowa darowizny musi jednak bezwzględnie zawierać informację o tym kto komu przekazuje nieodpłatne świadczenie. W przeciwnym wypadku, umowa darowizny nie będzie w rzeczywistości umową darowizny.

Prawa i obowiązki darczyńcy i obdarowanego

Jakie są prawa i obowiązki darczyńcy?

Darczyńca ma prawo:

• nałożyć na obdarowanego polecenie i żądać jego wykonania
• zażądać od obdarowanego środków utrzymania, jeśli po wykonaniu umowy popadł w niedostatek
• odwołać jeszcze niewykonaną darowiznę, jeśli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ istotnej zmianie na niekorzyść
• odwołać darowiznę niewykonaną albo wykonaną, jeśli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (chyba że darczyńca przebaczył obdarowanemu).

Darczyńca ma obowiązek:

• przekazać darowiznę obdarowanemu
• naprawić szkodę powstałą z powodu niewykonania umowy lub jej nienależytego wykonania, jeśli doprowadził do niej umyślnie lub przez rażące niedbalstwo
• naprawić szkodę, która powstała z powodu przekazania obdarowanemu rzeczy wadliwej i braku zawiadomienia obdarowanego o tej wadzie we właściwym czasie

Jakie są prawa i obowiązki obdarowanego?

Obdarowany ma prawo:

• odmówić wykonania polecenia darczyńcy jeśli jego sytuacja się znacząco zmieniła
• zwolnić się od obowiązku finansowej pomocy darczyńcy, jeśli zwróci darczyńcy pozostałą wartość wzbogacenia
• domagać się od darczyńcy naprawienia szkody z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, gdy darczyńca doprowadził do niej umyślnie lub z powodu rażącego niedbalstwa
• żądać odsetek za opóźnienie w przekazaniu pieniędzy od chwili pozwania darczyńcy
• żądać naprawienia szkody związanej z wadami rzeczy darowanej, jeśli darczyńca, wiedząc o wadach, nie zawiadomił go o nich we właściwym czasie

Obdarowany ma obowiązek:

• wykonać polecenie darczyńcy
• dostarczać darczyńcy środków utrzymania, jeśli po wykonaniu darowizny popadnie on w niedostatek
• zwrócić rzeczy przekazane w darowiźnie po jej skutecznym odwołaniu
• zapłacić podatek do właściwego urzędu skarbowego (jeżeli darowizna podlega opodatkowaniu)

Polecenie w umowie darowizny

Na czym polega polecenie darczyńcy?

Polecenie jest dodatkowym postanowieniem, które może zawierać umowa darowizny. Jego wprowadzenie do umowy nie jest obowiązkowe. Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że wprowadzenie do umowy darowizny polecenia jest rzeczą spotykaną bardzo rzadko (można wręcz powiedzieć, że wyjątkowo incydentalnie).

Polecenie to nałożenie na obdarowanego obowiązku określonego działania (podejmowania konkretnych czynności, np. ukończenia studiów, podjęcia się opieki nad darczyńcą, wystawienia mu nagrobka po jego śmierci) albo zaniechania pewnych działań (np. zaprzestania spożywania alkoholu, rezygnacji z określonych planów). Obowiązek ten musi być możliwy do wykonania przez obdarowanego. 

Tylko dlatego, że darczyńca dokonał darowizny na rzecz obdarowanego, może również żądać od obdarowanego określonych zachowań. Nie zmieni to jednak tego, że darowizna nadal będzie nieodpłatna. Celem darowizny nie było przecież nałożenie obowiązków, ale przekazanie rzeczy obdarowanemu. Polecenie jest czymś dodatkowym, trwale związanym z darowizną. Jeżeli umowa darowizny okaże się nieważna, obdarowany nie będzie też musiał wypełniać polecenia darczyńcy. 

Brak wykonania polecenia darczyńcy, a odwołanie darowizny

Brak wykonania polecenia nie stanowi automatycznie przyczyny do odwołania darowizny. W szczególności, nie jest sam automatycznie traktowany jako forma rażącej niewdzięczności uzasadniającej odwołanie darowizny.

Kwestia ta wymaga jednak zawsze szczegółowej analizy, także pod kątem łącznego wystąpienia kompleksu zachowań obdarowanego, który może być oceniany jako rażąca niewdzięczność. Możliwe jest uznanie braku wykonania polecenia darczyńcy za formę rażącej niewdzięczności obdarowanego wobec darczyńcy jeżeli obdarowany nie wypełnia polecenia darczyńcy pomimo obiektywnej możliwości jego wykonania, zwłaszcza jeżeli ma to złośliwy charakter albo ma służyć wyrządzeniu darczyńcy dolegliwości.

Czy można egzekwować wykonanie polecenia przed sądem?

Polecenie darczyńcy nie czyni nikogo wierzycielem – nie jest możliwe egzekwowania wykonania polecenia przed sądem (a następnie przed komornikiem). W związku z tym, ani darczyńca, ani ktokolwiek inny nie będzie mógł domagać się od kogokolwiek (w tym od obdarowanego) jego wykonania. Zdarzają się jednak odosobnione poglądy w tym zakresie (także w orzecznictwie sądowym).

Kiedy i kto może żądać wypełnienia polecenia?

Wypełnienia polecenia za życia darczyńcy może żądać tylko darczyńca. Dodatkowo, żądanie takie jest możliwe dopiero po wykonaniu darowizny, a nie po formalnym podpisaniu umowy darowizny (tj. na przykład po rzeczywistym przekazaniu kwoty pieniężnej – np. przelewem bankowym – w przypadku darowizny środków pieniężnych).

Po śmierci darczyńcy jego wypełnienia mogą żądać jego spadkobiercy (osoby, które otrzymają spadek po darczyńcy w ramach dziedziczenia ustawowego albo dziedziczenia testamentowego). Każdy ze spadkobierców może niezależnie od innych spadkobierców żądać jego wykonania. 

Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia może też żądać organ państwowy (np. Biblioteka Narodowa), jeżeli jego wypełnienie ma przysłużyć się dobru społeczeństwa (np. zwiększeniu zasobów Biblioteki). 

Jeżeli polecenie darczyńcy ma na celu tylko korzyść obdarowanego (tzn. w wyniku jest wypełnienia obdarowany będzie w jeszcze bardziej korzystnej sytuacji), nikt nie może żądać jego wykonania. Jeżeli jednak jeszcze ktoś inny ma skorzystać z wykonania polecenia, darczyńca a potem jego spadkobiercy, mogą się domagać jego wypełnienia.

Czy obdarowany może zwolnić się z wykonania polecenia darczyńcy?

Zgodnie z art. 895 Kodeksu cywilnego, obdarowany może zwolnić się z wypełnienia polecenia (w całości albo w części) w dwóch przypadkach:

1. z powodu istotnej zmiany stosunków po przekazaniu darowizny
2. w przypadku zwrotu przedmiotu darowizny darczyńcy

Pierwsza możliwość uniknięcia wykonania polecenia przez obdarowanego to istotna zmiana stosunków po zawarciu umowy darowizny oraz po jej wykonaniu. Przez istotną zmianę stosunków należy rozumieć znalezienie się obdarowanego w sytuacji, w której wypełnienie polecenia stanie się dla niego zbyt trudne (np. choroba, zmiana sytuacji rodzinnej) lub zbyt drogie w porównaniu do sytuacji przed otrzymaniem darowizny. W takim przypadku obdarowany nie musi wypełniać polecenia, chyba że sam do takiej istotnej zmiany celowo doprowadził. 

Druga możliwość to zwrot przedmiotu darowizny darczyńcy. Zwrot darowizny jest możliwy jeżeli wykonania darowizny żąda darczyńca albo jego spadkobiercy. Zwrot darowizny po śmierci darczyńcy nie będzie możliwy jeżeli wykonania żąda organ państwowy.

Zwrot darowizny ma nastąpić w naturze. Obdarowany ma oddać to, co dostał od darczyńcy w takim stanie, w jakim darowana rzecz się znajduje.

Odpowiedzialność darczyńcy wobec obdarowanego

To, że darczyńca obieca coś dać obdarowanemu, nie oznacza, że może później tego nie dać, albo może to dać zniszczone lub uszkodzone. Darczyńca jest odpowiedzialny nie tylko za szkodę, która powstała ze względu na brak przekazania darowizny lub przekazanie jej uszkodzonej, ale także za przekazanie rzeczy z wadami.

Odpowiedzialność darczyńcy za szkodę

Zgodnie z art. 891 § 1 Kodeksu cywilnego, darczyńca jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną obdarowanemu w następujących przypadkach:

1. niewykonania zobowiązania wynikającego z darowizny
2. nienależytego wykonania darowizny

Niewykonanie zobowiązania to brak przekazania darowizny obdarowanemu. Nienależyte wykonanie zobowiązania to na przykład przekazanie rzeczy uszkodzonej lub zniszczonej, przekazanie jej później niż w umówionym terminie lub przekazanie jej niekompletnej. 

Skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania może być szkoda u obdarowanego, czyli wystąpienie takiej sytuacji, w której majątek obdarowanego zmniejszył się przez te działania (co by nie nastąpiło, gdyby darczyńca wykonał swoje zobowiązania zgodnie z umową). 

Ze względu na nieodpłatny charakter umowy darowizny odpowiedzialność darczyńcy jest jednak ograniczona. Darczyńca będzie ponosił odpowiedzialność wobec darczyńcy tylko wtedy, kiedy darczyńca wyrządził szkodę obdarowanemu umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa. Umyślnym wyrządzeniem szkody będzie celowe działanie darczyńcy skierowane na zmniejszenie majątku obdarowanego (podjęte z pełną świadomością, że taki będzie skutek tego działania). Rażącym niedbalstwem będzie działanie obdarowanego podjęte z naruszeniem podstawowych zasad zdrowego rozsądku lub ostrożności.

Jeżeli przedmiotem darowizny była kwota pieniężna, obdarowany może żądać zapłaty odsetek związanych z nieterminowym wykonaniem darowizny dopiero od dnia wniesienia pozwu do sądu (a nie od dnia następującego po upływie terminu do zapłaty, jak ma to miejsce w przypadku odpowiedzialności na zasadach ogólnych). Ograniczenie odpowiedzialności w tym zakresie wynika z art. 891 § 2 Kodeksu cywilnego.

Odpowiedzialność darczyńcy za wady przedmiotu darowizny

Darczyńca odpowiada względem obdarowanego także za wady darowanej rzeczy. Wada polega na niezgodności rzeczy z umową. Wadą rzeczy będzie brak jej działania, brak określonych właściwości, czy brak wszystkich jej elementów.

Zgodnie z art. 892 Kodeksu cywilnego, darczyńca odpowiada wobec obdarowanego za szkody spowodowane wadami darowanej rzeczy tylko wtedy jeżeli wiedząc o istnieniu wad nie zawiadomił obdarowanego o ich istnieniu we właściwym czasie. Odpowiedzialność darczyńcy w tym zakresie jest jednak wyłączona, jeżeli obdarowany mógł z łatwością wady rzeczy zauważyć.

Czy darowiznę można cofnąć?

Jednym z najczęstszych pytań dotyczących umowy darowizny jest to, czy z umowy darowizny można się wycofać. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują taką możliwość w trzech przypadkach:

1. odwołania darowizny niewykonanej (art. 896 Kodeksu cywilnego)
2. odwołania darowizny niewykonanej albo wykonanej z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego (art. 898 Kodeksu cywilnego)
3. rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez ubezwłasnowolnionego ale przed jego ubezwłasnowolnieniem przez sąd (art. 901 Kodeksu cywilnego)

Niezależnie wskazanych powyżej możliwości, umowa darowizny może zostać zawsze polubownie rozwiązana przez obdarowanego i darczyńcę. Potencjalnie z umowy darowizny można wycofać się także korzystając z ogólnych możliwości przewidywanych przez przepisy Kodeksu cywilnego – np. z powodu zawarcia umowy pod wpływem błędu (art. 84 Kodeksu cywilnego) lub podstępu (art. 86 Kodeksu cywilnego).

Odwołanie darowizny

Odwołanie darowizny niewykonanej (to jest po zawarciu umowy, ale przed przekazaniem przedmiotu darowizny) jest możliwe w przypadku zmiany sytuacji majątkowej darczyńcy po zawarciu umowy darowizny. Darczyńca może odwołać darowiznę jeżeli przekazanie przedmiotu darowizny spowoduje uszczerbek dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Najwięcej emocji budzi zawsze możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. Możliwość taka istnieje nie tylko w przypadku darowizny niewykonanej, ale także w przypadku darowizny wykonanej. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule odwołanie darowizny.

Rozwiązanie umowy darowizny przez sąd

Rozwiązanie umowy darowizny przez sąd może nastąpić tylko w wyjątkowym przypadku – na żądanie przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej, która dokonała darowizny jeszcze przed ubezwłasnowolnieniem, jeżeli darowizna ta jest zbyt wysoka i nieuzasadniona obiektywnymi przyczynami (nadmierna).

Przedstawicielem ustawowym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie jest jej opiekun, a osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – kurator. Są oni ustanawiani przez sąd w celu sprawowania ochrony nad majątkiem ubezwłasnowolnionych.

Kodeks cywilny umożliwia rozwiązanie umowy darowizny celem ochrony osoby ubezwłasnowolnionej jeżeli sąd ustali, że darowizna jest nadmierna (za wysoka) i dokonana bez uzasadnionych pobudek (nie znajduje uzasadnienia w więziach łączących obdarowanego z ubezwłasnowolnionym).

Żądanie to można zgłosić jedynie w terminie 2 lat od przekazania darowizny obdarowanemu.

Darowizna na wypadek śmierci

Dopuszczalność dokonania darowizny na wypadek śmierci była przez wiele lat sporna. Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że obecnie problem ten nie ma w zasadzie żadnego praktycznego znaczenia ponieważ w 2011 roku wprowadzono możliwość sporządzenia testamentu przewidującego tzw. zapis windykacyjny.

Zapis windykacyjny powoduje przejście składnika majątkowego z majątku zmarłego do majątku zapisobiercy windykacyjnego już w chwili śmierci zmarłego. W związku z tym, jeżeli ktoś jest zainteresowany dokonaniem darowizny po swojej śmierci, powinien sporządzić testament zawierający zapis windykacyjny.

Niezależnie od tego, można powiedzieć, że darowizna na wypadek śmierci to umowa zawarta między darczyńcą oraz obdarowanym określająca, że darowizna dojdzie do skutku dopiero w momencie śmierci darczyńcy. W dużym uproszczeniu możemy przyjąć, że darowizna na wypadek śmierci jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dotyczy konkretnych rzeczy lub praw, a sama umowa jest zgodna z zasadami współżycia społecznego, czyli z powszechnie przyjmowanymi zasadami poprawności i uczciwości w relacjach z innymi osobami.

Podatek od umowy darowizny

Podatek od spadków i darowizn

Osoba fizyczna, która przez umowę darowizny uzyskała własność rzeczy lub praw, powinna zapłacić podatek od darowizny. Obowiązek taki wynika z art. 1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Obowiązek zapłaty podatku oraz jego wysokość są uzależnione od:

1. grupy podatkowej
2. wartości darowizny
3. możliwości skorzystania ze zwolnienia podatkowego

Obdarowany nie zawsze będzie miał obowiązek zapłaty podatku od darowizny. Obowiązek zapłaty nie powstanie w przypadku możliwości skorzystania z jednego ze zwolnień, które przewiduje Ustawa o podatku od spadków i darowizn.

Grupy podatkowe

Art. 14 Ustawy o podatku od spadków i darowizn przewiduje trzy grupy podatkowe. Wyróżniana jest także grupa zerowa:

1. pierwsza grupa podatkowa: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice), rodzeństwo, ojczym, macocha, pasierb, zięć, synowa, teściowie
2. druga grupa podatkowa znajdują się: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych.
3. trzecia grupa podatkowa: osoby niezaliczające się do dwóch pierwszych grup.

Wyróżniana jest także “grupa zerowa” (art. 4a ust. 1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn) – to określenie nieformalne, takim określeniem nie posługuje się Ustawa o podatku od spadków i darowizn. Zaliczamy do niej małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierbów, rodzeństwo, ojczymów i macochy. W tej grupie wszystkie darowizny są zwolnione z podatku, ale możliwość uniknięcia zapłaty podatku zależy od terminowego zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego (jeżeli obowiązek taki istnieje, co omówimy w dalszej części artykułu).

Zwolnienia od podatku od darowizny

Przepisy przewidują szereg zwolnień z obowiązku zapłaty podatku od darowizny. Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że najistotniejsze znaczenie mają dwa zwolnienia:

1. całkowite zwolnienie dotyczące darowizn dokonywanych w ramach grupy zerowej
2. kwotowe zwolnienie dotyczące darowizn dokonywanych w grupach I – III

Zwolnienie dotyczące grupy zerowej wynika z art. 4a ust. 1 Ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ze zwolnienia mogą skorzystać osoby należące do tzw. grupy zerowej (o tym kto się do niej zalicza przeczytasz we wcześniejszej części artykułu) niezależnie od wartości przedmiotu darowizny, jeżeli (upraszczając):

1. dokonają zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny (chyba, że obowiązek zgłoszenia nie istnieje – np. w przypadku darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego)
2. w przypadku darowizny pieniędzy zostanie udokumentowane przekazaniem pieniędzy na rachunek bankowy lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Zwolnienie kwotowe dotyczące grup I – III wynika z art. 9 Ustawy o podatku od spadków i darowizn. Dotyczy ono darowizn do określonej wartości otrzymanych od jednej osoby w okresie ostatnich 5 lat. Ze zwolnienia można skorzystać wielokrotnie jeżeli darowizny otrzymano od różnych osób. Wysokość zwolnienia dotyczy jest uzależniona od grupy i wartości darowizn:

1. pierwsza grupa: wartość darowizn od jednej osoby nie przekracza 36120 zł
2. druga grupa: wartość darowizn od jednej osoby nie przekracza 27090 zł
3. trzecia grupa: wartość darowizn od jednej osoby nie przekracza 5733 zł

Ile wynosi podatek od darowizny?

Zgodnie z art. 15a Ustawy o podatku od spadków i darowizn, wysokość podatku od darowizny jest uzależniona od grupy podatkowej:

	pierwsza grupa	druga grupa	trzecia grupa
do kwoty 10278 zł	3%	7%	12%
od kwoty 10278 zł do 20556 zł	308,30 zł i 5% nadwyżki ponad 10278 zł	719,50 zł i 9% od nadwyżki ponad 10278 zł	1233,40 zł i 16% od nadwyżki ponad 10278 zł
powyżej kwoty 20556 zł	822,20 zł i 7% nadwyżki ponad 20556 zł	1644,50 zł i 12% nadwyżki ponad 20 556 zł	2877,90 zł i 20% nadwyżki ponad 20 556 zł

Jeżeli darowizna nie zostanie zgłoszona, a podatnik powoła się na otrzymanie darowizny toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej, będzie podlegać opodatkowaniem według stawki – 20% (art. 15 ust. 4 Ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Jak zgłosić darowiznę do urzędu skarbowego? Jaki formularz wypełnić?

Jeżeli wartość darowizny jest wyższa od kwoty wolnej, podlega ona zgłoszeniu do właściwego urzędu skarbowego i opodatkowaniu. Wyjątkiem od obowiązku zgłoszenia do urzędu skarbowego jest darowizna od osób znajdujących się w grupie zerowej – w tym przypadku darowizna podlega tylko zgłoszeniu, ale już nie opodatkowaniu.

Termin dokonania zgłoszenia to 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny.

Obdarowany jest zwolniony z obowiązku zgłoszenia darowizny do właściwego urzędu skarbowego jeżeli umowa darowizny jest podpisywana w formie aktu notarialnego (albo w formie aktu notarialnego nastąpiło złożenie oświadczenia woli tylko jednej ze stron – co jest rzeczą wyjątkowo rzadką).

Zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego należy dokonać w formie pisemnej za pośrednictwem formularzy, które można pobrać z rządowej strony internetowej podatki.gov.pl. Formularzem tym będzie formularz SD-Z2, którego wypełniony druk należy złożyć we właściwym urzędzie skarbowym. Możliwe jest także elektroniczne wysłanie formularza, w tym za pośrednictwem platformy www.podatki.gov.pl.

Umowa darowizny, a podatek od czynności cywilnoprawnych

Umowa darowizny zasadniczo nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). Od tej zasady istnienie wskazany poniżej wyjątek.

Obowiązek zapłaty PCC istnieje tylko w przypadku zawarcia umowy darowizny połączonej z przyjęciem przez obdarowanego długów, ciężarów albo innych zobowiązań darczyńcy. Podstawę do obliczenia podatku stanowi ich wartość.