Umowa poręczenia
Czym jest poręczenie?
Poręczenie jest umową, przez którą poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik go nie wykonał (art. 876 § 1 Kodeksu cywilnego).
Poręczyć można za dług, który wynika z umów (np. z umowy pożyczki), ale także z innych zdarzeń prawnych – na przykład za zobowiązania alimentacyjne, czy też odszkodowawcze z tytułu czynów niedozwolonych.
Umowa poręczenia ma charakter akcesoryjny. Oznacza to, że zobowiązanie poręczyciela jest zależne od zobowiązania głównego.
Strony mogą zdecydować czy umowa poręczenia będzie odpłatna czy też nieodpłatna. Jeśli jednak nie postanowią umowie o odpłatności poręczenia, poręczenie będzie udzielone nieodpłatnie.
Inne rodzaje poręczenia
Dopuszczalne jest zawarcie umowy podporęczenia, czyli poręczenia za zobowiązanie poręczyciela. Polega ono na tym, że podporęczyciel poręcza za dług poręczyciela. Podporęczyciel odpowiada wraz z poręczycielem bezpośrednio wobec wierzyciela. Natomiast roszczenia zwrotne przysługują mu wyłącznie wobec poręczyciela (a nie wobec dłużnika głównego, jak ma to miejsce w przypadku poręczyciela).
Prawo wekslowe dopuszcza również poręczenie wekslowe zwane awalem. Polega ono na tym, że poręczyciel zabezpiecza zapłatę całej lub części sumy wekslowej.
Zawarcie umowy poręczenia
Umowa poręczenia jest umową zawartą między wierzycielem a poręczycielem – może być zawarta bez zgody, a nawet wiedzy dłużnika. Wierzycielem i poręczycielem może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Po stronie wierzycieli i poręczycieli może występować kilka osób.
Jeśli chodzi o formę umowy poręczenia, to jedynie dla oświadczenia woli poręczyciela jest wymagana forma pisemna pod rygorem nieważności. Pisemne oświadczenie poręczyciela powinno być tak sformułowane, aby w dostateczny sposób ujawniało jego wolę udzielenia poręczenia. W oświadczeniu poręczyciela powinna być wskazana osoba dłużnika głównego oraz główny dług. Natomiast wierzyciel może złożyć swoje oświadczenie woli w dowolny sposób.
Poręczenie można ograniczyć do części zobowiązania głównego (na przykład do 60% wysokości zobowiązania) albo do oznaczonej wysokości (na przykład do kwoty 20.000 złotych). Sąd Najwyższy dopuszcza również możliwość określenia czasu trwania odpowiedzialności poręczyciela wynikającego z umowy poręczenia. Po upływie wskazanego terminu zobowiązanie poręczyciela wygasa nawet jeśli zobowiązanie główne trwa nadal.
Art. 878 § 1 Kodeksu cywilnego dopuszcza możliwość poręczenia za przyszły dług. W związku z tym, że wielkość długu głównego nie jest jeszcze znana, ważność poręczenia za przyszły dług uzależniona jest od oznaczenia przez poręczyciela z góry wysokości do jakiej będzie on odpowiadał. Dodatkowo, bezterminowe poręczenie za przyszły dług wynikające z umowy poręczenia może być w każdym czasie odwołane (art. 876 § 2 Kodeksu cywilnego).
Kiedy umowa poręczenia wygasa?
Odpowiedzialność poręczyciela wygasa wraz z wygaśnięciem długu głównego. Zobowiązanie główne wygasa w przypadku:
- wykonania zobowiązania przez dłużnika
- potrącenia, zwolnienia z długu, a także odnowienia, chyba że poręczyciel zgodził się na dalsze trwanie poręczenia (art. 498-508 Kodeksu cywilnego)
- skutecznego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 467 Kodeksu cywilnego)
- świadczenia w miejsce wykonania
- niemożliwości świadczenia (475 § 1 Kodeksu cywilnego)
Ponadto zobowiązanie poręczyciela wynikające z umowy poręczenia wygasa w razie przejęcia długu (w razie wstąpienia osoby trzeciej na miejsce dłużnika), chyba że poręczyciel zgodził się na dalsze trwanie zabezpieczenia w postaci poręczenia.
Natomiast poręczenie nie wygasa w przypadku przelewu wierzytelności, o którym mowa w art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego. Przelew wierzytelności polega na przeniesieniu wierzytelności na osobę trzecią bez zgody dłużnika. Zobowiązanie z umowy poręczenia utrzymuje się również w razie zwolnienia poręczyciela z odpowiedzialności, o którym mowa w art. 508 Kodeksu cywilnego.
Zobowiązanie poręczyciela może również wygasnąć na skutek innych zdarzeń określonych w umowie poręczenia. Dopuszczalne jest także zwolnienie poręczyciela z odpowiedzialności. Następuje to przez umowę między poręczycielem a wierzycielem.
Jak już wspomniano wyżej, umowę poręczenia można odwołać w razie bezterminowego poręczenia za przyszły dług (art. 876 § 2 Kodeksu cywilnego). Odwołanie następuje w drodze oświadczenia skierowanego przez poręczyciela do wierzyciela.
Jeśli termin płatności długu nie jest oznaczony albo zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie terminu ustawowego żądać od wierzyciela doprowadzenia do wygaśnięcia zobowiązania głównego. Wierzyciel może to uczynić przez wezwanie dłużnika do zapłaty lub też wypowiadając umowę. Nawet jeśli wierzyciel tego nie zrobi, zobowiązanie poręczyciela wynikające z umowy poręczenia wygasa.
Kiedy poręczyciel nie ponosi odpowiedzialności za dług?
Poręczyciel nie ponosi odpowiedzialności, gdy umowa będąca źródłem zobowiązania jest nieważna. Nieważność umowy poręczenia powoduje na przykład brak zdolności do czynności prawnych stron zobowiązania głównego (zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Art. 877 Kodeksu cywilnego przewiduje jednak wyjątek od tej zasady. Gdy poręczyciel w chwili zawarcia umowy poręczenia wiedział o braku zdolności do czynności prawnych dłużnika głównego lub z łatwością mógł się o tym dowiedzieć, powinien spełnić świadczenie jako dłużnik główny.
Odpowiedzialność poręczyciela z umowy poręczenia
Zgodnie z art. 879 § Kodeksu cywilnego o zakresie zobowiązania wynikającym dla poręczyciela z umowy poręczenia rozstrzyga każdoczesny rozmiar głównego zobowiązania. Odpowiedzialność poręczyciela nie ogranicza się więc tylko do wysokości pierwotnego długu (na przykład do kwoty udzielonej pożyczki), ale rozciąga się także na wszelkie ustawowe lub umowne skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego. Dotyczy to na przykład zapłaty odsetek, odszkodowania, czy wynikającej z umowy kary umownej.
Art. 879 § 2 Kodeksu cywilnego przesądza jednak, że umowa zawarta przez głównego dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. Na poręczyciela nie można bowiem nakładać dodatkowych obowiązków bez jego woli. Jeśli natomiast w późniejszej umowie wierzyciela z dłużnikiem zobowiązanie główne ulegnie zmniejszeniu, to odpowiednio do tego zmniejszy się również zobowiązanie wynikające z umowy poręczenia.
Strony mogą w umowie poręczenia ograniczyć zakres odpowiedzialności. W takim wypadku poręczyciel odpowiada tylko do tej ograniczonej wysokości. O zasadach ograniczenia odpowiedzialności z umowy poręczenia pisałem już wcześniej.
Zgodnie z art. 881 Kodeksu cywilnego poręczyciel odpowiada jako współdłużnik solidarny, a co za tym idzie jego dług staje się wymagalny z chwilą opóźnienia się przez dłużnika głównego ze spełnieniem jego świadczenia (art. 876 § 1 Kodeksu cywilnego). Od tej chwili poręczyciel może być od razu pozwany (sam lub razem z głównym dłużnikiem) o wykonanie całości lub części zobowiązania.
Art. 880 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeśli dłużnik opóźnia się że spełnieniem świadczenia wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela. Jeśli tego nie zrobi ponosi on odpowiedzialność za wszelką szkodę jaką poręczyciel poniósł przez brak zawiadomienia go o opóźnieniu dłużnika. Przede wszystkim chodzi tu o niekorzystne konsekwencje związane z brakiem możliwości wcześniejszego zaspokojenia wierzyciela (na przykład konieczność zapłaty odsetek), do czego poręczyciel był zobowiązany w ramach umowy poręczenia.
Zgodnie z art. 881 Kodeksu cywilnego jeśli jest kilku poręczycieli ich odpowiedzialność wobec wierzyciela jest solidarna, chyba że w umowie poręczenia inaczej postanowiono. Oznacza to, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od wszystkich poręczycieli łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna.
Zarzuty poręczyciela przeciwko wierzycielowi
Art. 883 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi, że poręczyciel może podnieść wobec wierzyciela wszystkie zarzuty przysługujące dłużnikowi głównemu. Może on na przykład podnieść, że:
- nie nadszedł jeszcze termin płatności
- zobowiązanie wzajemne nie zostało spełnione
- wierzyciel przyczynił się do powstania szkody
- przedmiot świadczenia ma wady
- roszczenie wierzyciela się przedawniło
- zaspokojono już wierzyciela
Dodatkowo art. 883 § 2 Kodeksu cywilnego stanowi, że poręczyciel nie traci tych zarzutów nawet w przypadku zrzeczenia się ich przez dłużnika głównego albo uznania przez dłużnika głównego roszczenie wierzyciela.
Z chwilą śmierci dłużnika głównego dług przechodzi na jego spadkobierców, nie wpływa to jednak na obowiązku poręczyciela wynikające z umowy poręczenia. Przepisy prawa spadkowego przewidują możliwość ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców i nabywców spadku (na przykład ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe tylko ze spadku do czasu przyjęcia spadku), ale poręczyciel nie może powoływać się na te ograniczenia.
Poręczyciel może jednak podnosić tak zwane zarzuty osobiste – to jest zarzuty przysługujące mu osobiście wobec wierzyciela (niezależnie od tego, czy przysługują one dłużnikowi głównemu). Może więc powoływać się na wady oświadczenia woli, upływ terminu związania, przedawnienie, czy potrącenie.
Skutki zaspokojenia wierzyciela przez poręczyciela
Skutkiem zaspokojenia wierzyciela jest przede wszystkim zwolnienie poręczyciela ze zobowiązania. Dług główny jednak nie wygasa, a poręczyciel wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości świadczenia spełnionego zamiast dłużnika na podstawie umowy poręczenia.
W związku z tym poręczyciel może żądać od dłużnika głównego zwrotu wszystkiego, co sam świadczył w związku z umową poręczenia. Natomiast dłużnik ma wobec poręczyciela te same zarzuty, jakie miał wobec wierzyciela. Traci je jednak, gdy mimo wezwania go przez poręczyciela do wzięcia udziału w procesie między wierzycielem a poręczycielem nie wziął w nim udziału.
Aby zapobiec podwójnemu świadczeniu na rzecz wierzyciela art. 885 Kodeksu cywilnego nakłada na poręczyciela obowiązek niezwłocznego zawiadomienia dłużnika o zaspokojeniu wierzyciela. Jeśli poręczyciel tego nie zrobił, a dłużnik wykonał już zobowiązanie, to nie możne żądać od dłużnika zwrotu spełnionego osobiście świadczenia. W przypadku działania przez dłużnika w złej wierze (spełnienia świadczenia ze świadomością zaspokojenia wierzyciela przez poręczyciela), poręczyciel nadal ma roszczenia zwrotne do dłużnika głównego.
Obowiązek zawiadomienia o zaspokojeniu wierzyciela obciąża także dłużnika głównego wobec poręczyciela jeżeli umowę poręczenia zawarto za wiedzą dłużnika. Jeżeli obowiązek nie zostanie zrealizowany, poręczyciel może domagać się od dłużnika głównego zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz wierzyciela. Poręczyciel nie może jednak żądać zwrotu jeżeli działał w złej wierze, to jest wiedział o wcześniejszym spełnieniu świadczenia przez dłużnika głównego.
Problemy z umową poręczenia w Krakowie? Jako adwokat mogę Ci pomóc!
Jako adwokat w Krakowie specjalizuje się w prawie cywilnym i gospodarczym. Oznacza to, że problemy prawne dotyczące umowy poręczenia nie są mi obce. Dzięki temu będę w stanie pomóc Ci między innymi w następujących sprawach:
- przygotowanie i negocjowanie treści umowy poręczenia
- wybór optymalnego sposobu zabezpieczenia umowy
- egzekwowanie odpowiedzialności poręczyciela za dług