Umowa użyczenia

[toc]

Umowa użyczenia – podstawowe informacje

Na czym polega umowa użyczenia?

Na podstawie umowy użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu w użyczenie bezpłatne używanie rzeczy przez pewien okres (oznaczony lub nieoznaczony). Umowa użyczenia jest regulowana zasadniczo art. 710 – 719 Kodeksu cywilnego.

W zamian za korzystanie z cudzej rzeczy, nie jest konieczna zapłata jakiegokolwiek wynagrodzenia. Taka czynność prawa ma charakter nieodpłatny. Nie oznacza to, że korzystanie z użyczonej rzeczy nie generuje dla biorącego w użyczenie jakichkolwiek kosztów – jest on zobowiązany do ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania rzeczy, chyba że umówiono się inaczej (na przykład całkowicie zwalniając go z takiego obowiązku).

Strony umowy użyczenia

Umowa użyczenia jest zawarta pomiędzy 2 stronami:

  • użyczającym (oddającego rzecz do korzystania)
  • biorącym (korzystającego z cudzej rzeczy)

Użyczający bywa także nazywany w nauce prawa cywilnego komodantem, a biorący rzecz do korzystania jest określany jako komodatariusz.

Użyczenie, a inne umowy

Umowa użyczenia uprawnia do bezpłatnego korzystania z rzeczyUmowa użyczenia to umowa w pewien sposób podobna do innych umów, które uprawniają do korzystania z cudzej rzeczy lub prawa. Przepisy prawa cywilnego (kodeksu cywilnego) przewidują 3 takie umowy

Na podstawie tych umów dochodzi do korzystania z rzeczy stanowiącej cudzą własność, ale w zamian za zapłatę wynagrodzenia. Wynagrodzeniem tym jest czynsz najmu, czynsz dzierżawny albo raty leasingowe.

Oprócz tego, umowa użyczenia jest w pewien sposób podobna do umowy darowizny. Na podstawie umowy darowizny dochodzi do nieodpłatnego przeniesienia własności rzeczy lub prawa na inną osobę. Obdarowany może zatem korzystać z cudzej rzeczy nieodpłatnie, ponieważ staje się jej właścicielem. Umowa darowizny ma zatem skutek definitywny, a umowa użyczenia skutek czasowy.

Zawarcie umowy użyczenia

Umowę użyczenia można zawrzeć w dowolnej formie. Do użyczenia może dojść zatem w każdej formie czynności prawnej – w szczególności w zwykłej formie pisemnej, formie dokumentowej (np. poprzez email, czy sms), w formie ustnej, a nawet w sposób dorozumiany (poprzez udostępnienie rzeczy do korzystania i brak domagania się zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy).

Okres obowiązywania użyczenia

Umowa użyczenia może być zawarta:

  • na czas określony (oznaczony)
  • na czas nieokreślony (nieoznaczony)

W przypadku zawarcia użyczenia na czas określony, umowa wygasa po upływie terminu końcowego przewidzianego w umowie. Jeżeli użyczający chce mieć możliwość żądania zwrotu użyczonej rzeczy przed upływem tego terminu, powinien to wyraźnie określić w treści umowy przewidując prawo jej wypowiedzenia.

W przypadku zawarcia umowy użyczenia na czas nieokreślony warto określić terminy wypowiedzenia bezpośrednio w treści tej umowy. Jeżeli takie terminy nie zostały określone zastosowanie znajdzie art. 365.1 Kodeksu cywilnego przewidujący, że zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa niezwłocznie po wypowiedzeniu, jeżeli nie zostały przewidziane odpowiednie postanowienia umowne, a przepisy ustawowe takich terminów wypowiedzenia nie przewidują (a tak jest w przypadku umowy użyczenia).

Umowa użyczenia może być zawarta na czas określony i na czas nieokreślonyOprócz tego, do wygaśnięcia umowy użyczenia na czas nieokreślony dochodzi jeżeli biorący w użyczenie uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie (tzn. wykorzystał rzecz w uzgodnionym celu, w związku z czym nie jest ona dłużej potrzebna – np. powrócił z wakacji samochodem użyczonym mu na czas wyjazdu wakacyjnego) albo gdy upłynął czas, w którym mógł taki użytek uczynić (na przykład w ogóle na takie wakacje nie wyjechał, w związku z czym nie potrzebuje użyczonego mu samochodu).

Zgodnie z art. 715 Kodeksu cywilnego, zarówno w przypadku użyczenia na czas określony, jak i nieokreślony, użyczający ma praw żądać niezwłocznego zwrotu rzeczy (co odpowiada skutkom wypowiedzenia umowy użyczenia), jeżeli biorący do korzystania:

  • używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy
  • powierza rzecz innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności
  • rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy

Prawa i obowiązki biorącego w używanie

Z umowy użyczenia wynika szereg praw i obowiązków dla biorącego w używanie. Ma on bowiem prawo do:

  1. do bezpłatnego używania rzeczy oddanej mu przez użyczającego przez oznaczony lub nieoznaczony czas
  2. oczekiwania na naprawienie szkody wyrządzonej przez użyczającego przez niezawiadomienie o wadach rzeczy użyczonej

Jeśli natomiast chodzi o obowiązki wynikające z umowy użyczenia, to biorący w używanie powinien:

  1. używać rzecz w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu
  2. uzyskać zgodę użyczającego na oddanie rzeczy do używania osobie trzeciej
  3. ponosić zwykłe koszty utrzymania rzeczy
  4. ponosić odpowiedzialność za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy
  5. zwrócić rzecz użyczającemu w niepogorszonym stanie po zakończeniu umowy

Obowiązek używania użyczonej rzeczy w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu

W umowie użyczenia możliwe jest uzgodnienie sposobu korzystania z użyczonej rzeczy. Jeśli umowa milczy na ten temat, biorący w użyczenie powinien używać rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami. Nie może także bez zgody użyczającego powierzyć tej rzeczy osobie trzeciej lub oddać jej do używania osobie trzeciej. Może jednak to zrobić wtedy, gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności. Umowa użyczenia może też precyzyjnie określać w jaki sposób można korzystać z użyczonej rzeczy, a w jaki sposób nie można tego robić.

Jak wspomniałem już o tym wcześniej, w przypadku naruszenia tego obowiązku możliwe jest wypowiedzenie umowy użyczenia przez użyczającego.

Obowiązek uzyskania zgody na oddanie użyczonej rzeczy do używania osobie trzeciej

Obowiązek uzyskania zgody na oddanie rzeczy do używania osobie trzeciej wynika z osobistego charakteru umowy użyczenia. Zgodę na oddanie użyczonej rzeczy użyczający może wyrazić bezpośrednio w treści umowy użyczenia w momencie jej zawarcia lub w okresie późniejszym w dowolnej formie. Dla bezpieczeństwa warto uzyskać taką zgodę w sposób trwały – np. w formie pisemnej lub dokumentowej (w szczególności poprzez email).

W przypadku naruszenia tego obowiązku, możliwe jest wypowiedzenie użyczenia przez użyczającego i żądanie natychmiastowego zwrotu rzeczy objętej tą umową.

Obowiązek ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania użyczonej rzeczy

Zwykłe koszty utrzymania przedmiotu użyczenia ponosi biorący w używanie. Takimi kosztami są m.in. koszty związane z konserwacją przedmiotu użyczenia, drobne naprawy i remonty, czy też koszty związane z używaniem lokalu.

Umowa użyczenia może przewidywać w tym zakresie odmienne rozwiązania – zarówno zwalniać biorącego w używanie od wszelkich kosztów związanych z korzystaniem z tej rzeczy (zwykłe koszty będzie zatem ponosił użyczający), jak i nakładać na niego dodatkowe obowiązki (przy czym nie może nakładać na niego obowiązku zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy – nie będzie to wtedy już umowa użyczenia).

Obowiązek ponoszenia odpowiedzialności za przypadkową utratę lub uszkodzenie użyczonej rzeczy

Za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy odpowiada biorący w użyczenie, jeżeli:

  • używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy
  • nie będąc do tego upoważniony przez umowę, ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie uległaby utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie

Jeśli kilka osób wzięło rzecz do używania, to odpowiadają oni solidarnie za szkodę związaną z utratą lub uszkodzeniem rzeczy.

Obowiązek zwrotu użyczonej rzeczy po zakończeniu umowy

Po zakończeniu umowy użyczenia biorący w używanie powinien zwrócić rzecz w niepogorszonym stanie. Powinien to uczynić niezwłocznie, chyba że umowa przewiduje inaczej. Biorący w używanie nie ponosi jednak odpowiedzialności za zużycie rzeczy, które jest następstwem prawidłowego używania. Jeżeli użyczona rzecz została oddana w gorszym stanie, użyczający może domagać się zapłaty odszkodowania albo przywrócenia tej rzeczy do odpowiedniego stanu.

Prawa i obowiązki użyczającego

Z umowy użyczenia wynika szereg praw i obowiązków dla użyczającego. Ma on bowiem prawo do:

  1. wyrażenia zgody na powierzenie lub oddanie rzeczy do korzystania innej osobie
  2. żądania zwrotu rzeczy, jeśli biorący w używanie używa jej w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub przeznaczeniem, powierza ją innej osobie nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności, albo jeśli rzecz stanie się użyczającemu potrzebna z powodów nieprzewidzianych w momencie zawarcia umowy
  3. zwrotu rzeczy w niepogorszonym stanie po zakończeniu umowy użyczenia

Jeśli zaś chodzi o obowiązki wynikające z umowy użyczenia, to użyczający powinien:

  1. zezwolić biorącemu do używania na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy przez okres obowiązywania umowy
  2. naprawić szkodę, którą wyrządził biorącemu do używania przez to, że wiedząc o wadach oddanej rzeczy nie zawiadomił go o nich

Obowiązek zezwolenia na korzystanie z użyczonej rzeczy czas trwania umowy

Obowiązki dającego w użyczenie polegają na wydaniu rzeczy stanowiącej przedmiot umowy użyczenia oraz znoszeniu używania rzeczy przez biorącego w użyczenie. Utrudnianie korzystania z rzeczy oddanej w użyczenie albo uniemożliwianie korzystania z tej rzeczy będzie stanowiło naruszenie zawartej umowy i może powodować konieczność zapłaty odszkodowania na rzecz biorącego w użyczenie.

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez wady użyczonej rzeczy

Jeżeli użyczona rzecz ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu tego nie stosuje się jednak, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.

Jeżeli użyczający nie wiedział o wadach (wady te były wadami ukrytymi – w pewnym uproszczeniu niemożliwymi do stwierdzenia w zwykłych okolicznościach na pierwszy rzut oka), obowiązek zapłaty odszkodowania nie powstanie.

Przedawnienie roszczeń z umowy użyczenia

Koniec obowiązywania umowy użyczeniaTermin przedawnienia roszczeń z umowy użyczenia jest wyjątkowo krótki – wynosi 1 rok liczony od dnia zwrotu użyczonej rzeczy. Zgodnie z art. 719 Kodeksu cywilnego podlegają mu następujące roszczenia:

  1. roszczenie użyczającego o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy roszczenie biorącego o zwrot nakładów na rzecz, a także roszczenie o naprawienie
  2. szkody powstałej na skutek wady rzeczy.

Z kolei pozostałe roszczenia wynikające z umowy użyczenia, w tym roszczenia odszkodowawcze użyczającego z powodu utraty lub zniszczenia rzeczy ulegają przedawnieniu z upływem terminów określonych w art. 118 Kodeksu cywilnego, czyli z upływem lat 10, a gdy chodzi o roszczenia o świadczenia okresowe i roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej z upływem lat 3.