Dziedziczenie ustawowe

Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego?

Dziedziczenie ustawowe jest jednym ze sposobów dziedziczenia (obok dziedziczenia testamentowego). Do dziedziczenia ustawowego dochodzi w dwóch przypadkach:

  1. gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu,
  2. gdy żadna z osób, które powołał w testamencie do spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Dziedziczenie ustawowe po dziadakch

Z ustawy można odziedziczyć zarówno całość spadku, jak i jego część. Do dziedziczenia części spadku w ramach dziedziczenia ustawowego dojdzie wtedy, gdy przynajmniej część spadku jest dziedziczona w ramach dziedziczenia testamentowego.

Dziedziczenie ustawowe to statystycznie najczęstszy sposób dziedziczenia w naszym kraju, nie inaczej jest w Krakowie. W ostatnim czasie można jednak zaobserwować tendencję ograniczania praw wynikających z dziedziczenia ustawowego, na rzecz dziedziczenia testamentowego, czy też innych form rozporządzania spadkiem (w drodze zapisu windykacyjnego, fundacji, czy powoływania spółek określających zasady wstępowania spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika).

Kto jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego?

Istnieje 6 grup osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego

Kodeks cywilny w przepisach art. 931-935 wprowadza podział spadkobierców ustawowych na 6 grup:

  1. małżonek i dzieci spadkodawcy (jeżeli dziecko zmarło przed otwarciem spadku, to w jego miejsce wchodzą jego zstępni);
  2. małżonek oraz rodzice spadkodawcy (gdy spadkodawca w momencie śmierci nie był w związku małżeńskim, to rodzice spadkodawcy są wyłącznymi spadkobiercami; spadkobiercami mogą być także sam małżonek albo sami rodzice);
  3. małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni tego rodzeństwa (możliwe jest tak ze dziedziczenie wyłącznie przez rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa);
  4. dziadkowie spadkodawcy (ewentualnie zstępni dziadków);
  5. pasierbowie, czyli dzieci małżonka spadkodawcy, ale pod warunkiem, że w momencie otwarcia spadku ich rodzice już nie żyją;
  6. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa, jeśli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo miejsce to znajdowało się za granicą.

Każda kolejna grupa osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego wchodzi w grę wtedy, kiedy brak jest osób uprawnionych do dziedziczenia z grupy poprzedniej. Należy także pamiętać, że przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego były zmienne w czasie. W Krakowie adwokatom zdarza się nadal stykać jeszcze z przepisami wynikającymi z przepisów obowiązujących w czasach zaborów, chociaż są to przypadki incydentalne.

Jak dziedziczy małżonek i jaka część spadku mu przypada?

Małżonek jako spadkobierca ustawowy może dziedziczyć w ramach 3 grup osób spadkobierców ustawowych wskazanych powyżej – to jest wspólnie z dziećmi, rodzicami oraz rodzeństwem spadkodawcy.

Na ogół, jeśli małżonek dochodzi do dziedziczenia razem z dziećmi spadkodawcy, to dziedziczą oni w częściach równych. Jest od tego jeden wyjątek – część, która przypada małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Z przyczyn oczywistych wyjątek ten ma zastosowanie, gdy spadkodawca pozostawił po sobie co najmniej czwórkę dzieci.

Jeśli małżonek spadkodawcy dziedziczy razem z rodzicami spadkodawcy albo razem z jednym z rodziców spadkodawcy i jego rodzeństwem (ewentualnie zstępnymi rodzeństwa), to w obu tych przypadkach małżonkowi należy się połowa spadku. Jeśli natomiast brak zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, to cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy (art. 933 § 2 kodeksu cywilnego).

Jakie są dodatkowe uprawnienia małżonka w przypadku dziedziczenia ustawowego?

Małżonkowi spadkodawcy przysługują oprócz udziału spadku dodatkowe uprawnienia związane z dziedziczeniem ustawowym. Chodzi tu m.in o :

  1. prawo do wstąpienia w umowę najmu lokalu zmarłego małżonka, jeśli do tej pory nie był jego najemcą (art. 691 kodeksu cywilnego);
  2. uprawnienie do zamieszkiwania w mieszkaniu spadkodawcy oraz korzystania z urządzeń domowych przez okres 3 miesięcy od momentu otwarcia spadku (art. 923 kodeksu cywilnego)
  3. prawo żądania (ponad swój udział) przedmiotów urządzenia domowego wchodzących w skład spadku, z których to małżonek korzystał sam lub wspólnie ze spadkodawcą (art. 939 kodeksu cywilnego).

Jak ustrój majątkowy małżeński wpływa na dziedziczenie ustawowe?

Dziedziczenie ustawowe po rodzicachMałżonkowie najczęściej pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej – obowiązującym tak długo z mocy przepisów prawa, jak małżonkowie nie podejmą w tym zakresie odmiennej decyzji. Ustaje ona z chwilą śmierci jednego z małżonków. Małżonek, który pozostaje przy życiu jest zasadniczo uprawniony do 1/2 tego majątku. Natomiast ta druga, pozostała część majątku wchodzi w skład spadku i dziedziczą ją wszyscy spadkobiercy ustawowi oraz małżonek pozostały przy życiu.

Małżonkowie coraz częściej decydują się na rozdzielność majątkową. W takim przypadku małżonek będzie uprawniony do dziedziczenia majątku osobistego drugiego małżonka na ogólnych zasadach wynikających z dziedziczenia ustawowego (wedle grup wskazanych powyżej).

Jak na dziedziczenie ustawowe wpływa rozwód i separacja?

Rozwód powoduje wyłączenie byłego małżonka od dziedziczenia. Sprawa rozwodowa tocząca się w momencie śmierci spadkodawcy podlega umorzeniu, lecz jeśli zmarły wystąpił wcześniej z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka, to może to spowodować wyłączenie od dziedziczenia małżonka, który pozostał przy życiu.

Mimo umorzenia tego procesu art. 940 kodeksu cywilnego stwarza możliwość orzeczenia przez sąd, że żądanie rozwodu było uzasadnione. Ma to nastąpić na żądanie każdego z pozostałych spadkobierców. Orzeczenie to powoduje wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Z żądaniem, o którym mowa można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca ustawowy (dziedziczący w zbiegu z małżonkiem) dowiedział się o otwarciu spadku, ale nie później niż w rok od otwarcia spadku.

Separacja faktyczna, czyli trwałe rozłączenie faktyczne nie wyłącza małżonka od dziedziczenia. Natomiast zgodnie z art. 935.1 k.c. małżonek, który pozostaje w separacji (prawnej) nie dziedziczy z ustawy. Jeśli natomiast spadkodawca wystąpił o orzeczenie separacji z winy małżonka przed śmiercią spadkodawcy, a żądanie było uzasadnione, to sąd może wyłączyć takiego małżonka od dziedziczenia (art. 940 kodeksu cywilnego).

Dziedziczenie ustawowe a nieistnienie i unieważnienie małżeństwa

W przypadku małżeństwa nieistniejącego, czyli związku z punktu widzenia przepisów prawa uznawanego za niezawarty, dziedziczenie ustawowe małżonka nie dochodzi do skutku.

Natomiast, gdy zawarto małżeństwo mimo ustawowych przeszkód do jego zawarcia, to śmierć jednego z małżonków wyłącza możliwość jego unieważnienia, a co za tym idzie – małżonek, który pozostał przy życiu dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Dopuszczalne są od tego dwa odstępstwa, o których mówi art. 13 KRO:

  1. jeśli zawarto małżeństwo między krewnymi, oraz
  2. jeśli jeden z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa pozostawał w innym związku małżeńskim.

Dziedziczenie ustawowe przez dzieciW sytuacjach, o których mowa dopuszczalne jest unieważnienie małżeństwa również po jego ustaniu z powodu śmierci jednego z małżonków. Zgodnie z art. 13 § 2 KRO z takim powództwem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny. Wyrok unieważniający małżeństwo powoduje wyłączenie małżonka od dziedziczenia ustawowego.

Jeśli wytoczy się powództwo o unieważnienie małżeństwa jeszcze za życia spadkodawcy, to jest dopuszczalne jego unieważnienie również po śmierci jednego z małżonków i to bez żadnych ograniczeń (art. 19 § 1 KRO), a unieważnienia takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego (jego dzieci, wnuki itd.). W procesie bierze udział kurator ustanowiony na miejsce zmarłego, a unieważnienie małżeństwa powoduje wyłączenie od dziedziczenia małżonka, który pozostał przy życiu.

Jak dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego dalsi zstępni?

Dzieci spadkodawcy dochodzą do dziedziczenia w pierwszej kolejności, wspólnie z małżonkiem spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie małżonka lub małżonek jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku (np. wskutek wydziedziczenia), to dzieci dziedziczą spadek samodzielnie. Każde z dzieci otrzymuje spadek w częściach równych.

Bez znaczenia dla dziedziczenia ustawowego jest to, czy dzieci spadkodawcy pochodzą z małżeństwa, czy też ze związku pozamałżeńskiego, to w jaki sposób ustalono pochodzenie dziecka (przez uznanie, czy też w drodze sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa).

Jeśli spadkodawca miał dzieci, ale jedno z nich nie dożyło otwarcia spadku, to udział zmarłego dziecka spadkodawcy przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy. Zatem wnuki dziedziczą tylko po swoich wstępnych i w częściach równych.

Jeśli chodzi o osoby przysposobione, to traktowane są one jako dzieci spadkodawcy. W przypadku przysposobienia pełnego przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnym tak, jakby był jego dzieckiem. Tak samo jest z przysposabiającym. Jeśli natomiast doszło do przysposobienia niepełnego, to:

    1. przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;
    2. przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;
    3. rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający (poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa).

Dziedziczenie ustawowe rodziców i rodzeństwa spadkodawcy.

Zgodnie z art. 932 § 2 kodeksu cywilnego, każdemu z rodziców spadkodawcy dziedziczącemu w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy należy się 1/4 całości spadku. Jeżeli nie ustalono ojcostwa spadkodawcy, to udział spadkowy matki dziedziczącej w zbiegu z małżonkiem wynosi 1/2. Dotyczy to matki spadkodawcy w sensie prawnym, zatem nie stosuje się tego przepisu, gdy nie ustalono macierzyństwa. Połowę spadku w równych częściach otrzymują rodzice spadkodawcy, gdy nie pozostawił on zstępnych ani małżonka.

Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy w częściach równych udział spadkowy, który by przypadał jednemu z rodziców spadkodawcy w sytuacji, gdy nie dożyło ono otwarcia spadku.

Jeśli brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych i jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy rodzica pozostałego przy życiu w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi 1/2. Cały spadek przypada mu, jeśli brak jest małżonka, drugiego rodzica, rodzeństwa , zstępnych rodzeństwa, spadkodawcy i zstępnych rodzeństwa.

Dziedziczenie ustawowe dziadków spadkodawcy

Dziadkowie dochodzą do dziedziczenia ustawowego w częściach równych, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa.

Natomiast, jeśli którekolwiek z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu się należał, przypada jego zstępnym – czyli wujom, ciotkom i ciotecznemu rodzeństwu spadkodawcy. Zgodnie z art. 934 § 2 k.c. udział ten dzieli się według zasad dotyczących zstępnych spadkodawcy, a jeśli dziadek nie dożył otwarcia spadku i nie pozostawił zstępnych, to jego udział przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Dziedziczenie ustawowe pasierbów spadkodawcy

Pasierbowie, czyli dzieci małżonka spadkodawcy dziedziczą spadek w ramach dziedziczenia ustawowego w częściach równych, jeśli spadkodawca nie pozostawił małżonka, ani żadnego innego krewnego, który mógłby dziedziczyć. Dotyczy to wszystkich pasierbów. Dziedziczą oni spadek w ramach dziedziczenia ustawowego jednak tylko wtedy, gdy ich rodzice w chwili otwarcia spadku nie żyją.

Do spadku może dojść takze Gmina Miejska Kraków, czyli dziedziczenie gminy i Skarbu Państwa

Czas na ostatnie podmioty uprawnione do dziedziczenia ustawowego. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeśli brak jest małżonka spadkodawcy, jego krewnych, oraz pasierbów. W przypadku osób zamieszkujących w Krakowie podmiotem uprawnionym do dziedziczenia ustawowego będzie naturalnie gmina miejska Kraków. Natomiast Skarb Państwa dziedziczy, jeśli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce nie da się ustalić albo mieszkał on za granicą.

W czym mogę Ci pomóc Ci moja kancelaria adwokacka w Krakowie?

Jako adwokat z Krakowa nie jestem w stanie zmienić zasad dziedziczenia ustawowego – niezależnie od tego, czy jesteś zadowolony z tego komu przypadnie spadek po danej osobie. Zasady dziedziczenia ustawowego wynikają bezpośrednio z przepisów ustawy (Kodeksu cywilnego) i nie mogę one zostać zmienione w żaden sposób ani przez spadkodawcę, ani przez spadkobierców.

Jako adwokat jestem jednak w stanie rekomendować Ci taki sposób postępowania, który pozwoli uniknąć dziedziczenia spadku w drodze dziedziczenia ustawowego. W drodze planowania spadkowego jesteśmy w stanie rozporządzić całością lub częścią Twojego majątku w formie testamentu lub innych instrumentów prawnych – zapisu windykacyjnego, zapisu zwykłego, czy polecenia spadkowego. W grę może wchodzić także wykorzystywanie bardziej zaawansowanych instrumentów prawnych – powoływania fundacji, czy spółek określających zasady wejścia do spółki spadkobierców po śmierci jednego ze wspólników.

Moja kancelaria adwokacka działająca w Krakowie jest także w stanie egzekwować prawa osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego lub osób, co do których została podjęta próba pozbawienia ich takich praw – na przykład w drodze wydziedziczenia, czy wyzbycia się przez spadkodawcę majątku spadkowego (zwłaszcza w ramach podnoszenia roszczeń o zachowek).