Niegodność dziedziczenia

Czym jest niegodność dziedziczenia?

Instytucja niegodności dziedziczenia została wprowadzona w art. 928 kodeksu cywilnego. Jej celem jest niedopuszczenie do sytuacji, w której osoba działająca przeciwko spadkodawcy, naruszający jego swobodę przy ustalaniu porządku dziedziczenia lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dziedziczyłby po spadkodawcy.

Na przykład sprzeczne z poczuciem słuszności i zasadami etyki byłoby dziedziczenie przez zabójcę po swojej ofierze. Wyłączenie od dziedziczenia jest przejawem potępienia takich działań i można powiedzieć, że jest to swoista kara cywilna. Skutkiem niegodności jest względna niezdolność do dziedziczenia.

Kto może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia?

Znieszczenie testamentu może stanowić podstawę niegodności dziedziczenia

Art. 928 Kodeksu cywilnego wskazuje, że za niegodnego dziedziczenia może być uznany spadkobierca. Chodzi więc zarówno o spadkobiercę ustawowego, jak i o spadkobiercę testamentowego. Oprócz tego za niegodnego może być uznany również zapisobierca zwykły (art. 972 Kodeksu cywilnego), jak i zapisobierca windykacyjny (art. 981.5 Kodeksu cywilnego).

Za niegodnego dziedziczenia może być uznany także uprawniony do zachowku, nawet jeśli w danym stanie faktycznym osoba ta nie jest powołana do dziedziczenia, ani nawet nie otrzymała zapisu.

Jak stwierdza się niegodność dziedziczenia?

Aby stwierdzić niegodność dziedziczenia należy przeprowadzić odpowiednie postępowanie przed sądem. Zatem konieczne jest wcześniejsze wniesienie do sądu powództwa ze stosownym żądaniem. Co ważne, niegodności dziedziczenia nie można rozstrzygnąć w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

Sądy w Krakowie systematycznie rozstrzygają powództwa o uznanie za niegodnego dziedziczenia. Bardzo częstym błędem popełnianym przy wnoszeniu takich powództw jest wnoszenie ich po terminie – o tym w jakim terminie jest to możliwe przeczytasz w dalszej części tego artykułu.

Kto może żądać stwierdzenia niegodności dziedziczenia?

Osobą uprawnioną do wystąpienia z powództwem o uznanie osoby za niegodną dziedziczenia jest każdy, kto ma w tym interes (art. 929 kodeksu cywilnego). W kodeksie cywilnym brak wskazania, że chodzi tu tylko o interes prawny, czy interes majątkowy. Zatem do podmiotów legitymowanych czynnie należą m.in.:

  • podmioty, które dojdą do dziedziczenia w miejsce niegodnego,
  • osoby bliskie zmarłego, dla których to, że zabójca spadkodawcy dojdzie do dziedziczenia jest obrazą pamięci zmarłego,
  • prokurator (art. 7 kodeksu postępowania cywilnego).

Ponadto, Sąd Najwyższy dosyć szeroko ujmuje krąg osób, które mogą wystąpić z takim powództwem. Twierdzi on, że legitymację czynną posiada osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, która w konkretnym stanie faktycznym nie zostałaby powołana do dziedziczenia.

Jak długo można żądać stwierdzenia niegodności dziedziczenia?

Z art. 929 zd. 2 Kodeksu cywilnego wynika, że z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia można wystąpić w ograniczonym terminie:

  • jednego roku od dnia, w którym dowiedziano się o przyczynie niegodności;
  • nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku.

Termin stweirdzenia niegodności dziedziczenia

Termin roczny, o którym mowa biegnie odrębnie dla każdego zainteresowanego. Natomiast termin 3 letni jest liczony od chwili otwarcia spadku i rozpoczyna swój bieg niezależnie od tego, czy ktokolwiek z zainteresowanych osób wie o przyczynie nieważności. Po upływie tych terminów nie można już wytoczyć powództwa o uznanie spadkobiercy za niegodnego.

Chociaż ustalenie zachowania terminu do wniesienia powództwa jest podstawową kwestią przed wniesieniem powództwa do sądu, to sądy w Krakowie wielokrotnie oddalały pozwy wniesione w takich sprawach z uwagi na fakt upływu wskazanych powyżej terminów. Jeżeli rozważasz rozpoczęcie prowadzenia takiej sprawy, analiza zachowania terminu powinna być pierwszym krokiem przed wniesieniem pozwu do sądu.

Jakie są skutki niegodności dziedziczenia?

Skutkiem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jest wyłączenie go od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 § 2 kodeksu cywilnego).

Skutki niegodności dla dziedziczenia ustawowego

W przypadku dziedziczenia ustawowego w miejsce spadkobiercy niegodnego wchodzą spadkobiercy powołani do dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności.

Skutki niegodności dla dziedziczenia testamentowego

W przypadku dziedziczenia testamentowego do dziedziczenia może dojść tak zwany spadkobierca podstawiony, o którym mowa w art. 963 kodeksu cywilnego. Jeżeli jest kilku spadkobierców testamentowych, to udział osoby niegodnej dziedziczenia może przypaść pozostałym spadkobiercom testamentowym w drodze przyrostu z art. 965 Kodeksu cywilnego. Oprócz tego może dojść także do dziedziczenia ustawowego.

Skutki niegodności w przypadku zapisu i zachowku

W przypadku uznania zapisobiercy za niegodnego, traktowany jest tak, jakby nigdy nie powstało dla niego roszczenie o wykonanie zapisu. Podobnie jest z uprawnionym do zachowku, jeżeli może być on uznany za niegodnego dziedziczenia. Skutkiem uznania zapisobiercy windykacyjnego za niegodnego dziedziczenia jest brak nabycia przedmiotu zapisu wskazanego w testamencie.

Jakie są przyczyny niegodności dziedziczenia?

Katalog przyczyn niegodności dziedziczenia z art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego jest katalogiem zamkniętym. Oznacza to, że tylko do tych stanów faktycznych możliwe jest stosowanie instytucji niegodności. Są nimi:

  1. umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy,
  2. naruszenie swobody testowania,
  3. działania przeciwko testamentowi.

Przestępstwo przeciwko spadkodawcy

Przyczyny stwierdzenia niegodności dziedziczeniaNiegodna dziedziczenia jest osoba, która popełniła umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy. Przestępstwo umyślne, to przestępstwo popełnione z zamiarem dokonania czynu zabronionego przez ustawę. Sprawca może chcieć lub nawet nie chcieć, ale przewidywać i godzić się na możliwość popełnienia przestępstwa. W tych dwóch przypadkach możemy mówić o popełnieniu przestępstwa umyślnego.

Budzące wątpliwości jest jednak pojęcie „ciężkiego” przestępstwa. Kodeks karny nie posługuje się takim pojęciem. Dzieli on jedynie przestępstwa na zbrodnie i występki według  kryterium grożącej sprawcy kary. Przyjmuje się, że ciężkim przestępstwem jest zbrodnia, czyli umyślny czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą karą. Jednak w konkretnych okolicznościach zbrodnia może nie mieć charakteru ciężkiego przestępstwa (na przykład w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej), a występek może stanowić ciężkie przestępstwo.

Umyślne ciężkie przestępstwo, o którym mowa musi być skierowane tylko przeciwko spadkodawcy.

Również usiłowanie popełnienia przestępstwa (to jest przejawianie zamiaru popełnienia czynu zabronionego, podjęcie zachowania bezpośrednio zmierzającego do jego dokonania, połączone jednak z brakiem dokonania przestępstwa), podżeganie (nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa), a także pomocnictwo (ułatwienie popełnienia przestępstwa innej osobie) mogą być przyczyną niegodności dziedziczenia.

Naruszenie swobody testowania

Chodzi tu o nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie w sporządzeniu lub odwołaniu testamentu (również podstępem lub groźbą).

Podstęp to wywołane u spadkodawcy mylne wyobrażenie o rzeczywistości, jak również nakłonienie spadkodawcy do tego, aby sporządził testament w taki sposób, że będzie on nieważny.

Natomiast groźba ma być poważna i bezprawna. Należy raczej przyjąć, że w art. 928 § 1 pkt 2 k.c. chodzi o sytuacje o charakterze trwałym, czyli takie, w których spadkodawca aż do ostatnich chwil życia był w błędzie lub w stanie zagrożenia i nie dokonał rozrządzeń zgodnych ze swoją rzeczywistą wolą.

Działania przeciwko testamentowi

Niegodna dziedziczenia jest także osoba, która umyślnie:

  1. ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy;
  2. podrobiła lub przerobiła testament;
  3. świadomie skorzystała z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę.

Spadkodawca może przebaczyć osobie niegodnej dziedziczenia

W myśl art. 930 Kodeksu cywilnego nie może być uznany za niegodnego spadkobierca, któremu spadkodawca przebaczył. Spadkodawca może zdecydować, czy pomimo nagannego czynu, spadkobierca odziedziczy po nim. Aby przebaczenie było skuteczne wystarczy, że spadkodawca działa z dostatecznym rozeznaniem. Nie musi zatem mieć zdolności do czynności prawnych. Musi natomiast znać przyczynę niegodności i mieć wolę puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy.

Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie, także w sposób dorozumiany. W takim przypadku skuteczność przebaczenia zależy od tego, czy z zachowania spadkodawcy jednoznacznie wynika chęć puszczenia w niepamięć doznanej krzywdy. Jako przykład takiego zachowania można podać powołanie do dziedziczenia osoby, co do której zachodzą podstawy do wydziedziczenia lub ustanowienie na jej rzecz zapisu. W tym przypadku również musi mieć świadomość tego, że popełniono czyn naganny.

Ustalenie tego, czy doszło do przebaczenia jest bardzo istotne przed wniesieniem pozwu o uznanie za niegodnego dziedziczenia do sądu. Sądy w Krakowie wielokrotnie oddalały powództwa w takiej sprawie z powodu pojednania pomiędzy spadkobiercą oraz spadkobiercą, która to okoliczność nie była znana osobie żądającej takiego ustalenia.

W czym mogę Ci pomóc jako adwokat w Krakowie?

Moja kancelaria adwokacka z Krakowa styka się z problemami dotyczącymi niegodności dziedziczenia na co dzień. Uznanie za spadkobiercę niegodnego jawi się często dla spadkodawców jako ostatnia deska ratunku przed przekazaniem majątku w niepowołane w ich mniemaniu ręce. Musisz jednak pamiętać, że taka możliwość istnieje jedynie w bardzo ograniczonych przypadkach, a dodatkowo wymaga przeprowadzenia szczególnego postępowania sądowego.

Jako adwokat mogę Ci pomóc między innymi w następujących sprawach:

  • ustalenie czy są podstawy do uznania spadkobiercy za niegodnego,
  • reprezentowanie w postępowaniu dotyczącym uznania spadkobiercy za niegodnego.