Odrzucenie spadku

autor: adwokat Wojciech Rudzki

Ostatnia aktualizacja w dniu 16 sierpnia 2024 roku.

Niegodność dziedziczenia powoduje pozbawienie prawa do dziedziczenia (a w konsekwencji także prawa do zachowku). Uznanie za niegodnego dziedziczenia wymaga wydania przez sąd wyroku, który może zapaść dopiero po śmierci spadkodawcy. To odróżnia niegodność dziedziczenia od wydziedziczenia, które musi nastąpić za życia spadkodawcy przez sporządzenie testamentu. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi między innymi na następujące pytania:

• jakie skutki powoduje odrzucenie spadku?
• w jakim terminie można odrzucić spadek?
• w jaki sposób złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem i przed notariuszem?
• jak wygląda odrzucenie spadku w imieniu małoletniego (dziecka)?
• co możę zrobić wierzyciel pokrzywdzony odrzuceniem spadku?
• czym różni się odrzucenie spadku od zrzeczenia się dziedziczenia?

Na czym polega odrzucenie spadku? 

Z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobierca nabywa spadek z mocy samego prawa, jednak nie jest to nabycie definitywne. Może on złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. 

Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego, spadkobierca ustawowy lub testamentowy może:

• przyjąć spadek wprost
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza
• odrzucić spadek

Odrzucenie spadku polega na złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku, na podstawie którego spadkobierca będzie traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku, to jest nie będzie dziedziczył po spadkodawcy i odpowiadał za długi spadkowe.

Kto może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Oświadczenie o odrzuceniu może złożyć samodzielnie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Osobami posiadającymi pełną zdolność do czynności prawnych są osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo.

W imieniu osoby nieposiadającej pełnej zdolności prawnej, a niezainteresowanej przyjęciem spadku, oświadczenie o odrzuceniu spadku składa jej przedstawiciel ustawowy. W celu odrzucenia spadku w imieniu osoby, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Jeśli takiej zgody nie ma, złożenie oświadczenia przez przedstawiciela ustawowego jest nieważne.

Osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku za pomocą pełnomocnika, zgodnie z art. 1018 § 3 Kodeksu cywilnego. Na marginesie należy wspomnieć, że za pomocą pełnomocnika możliwe jest również złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku. Do pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku wymagana jest forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym. Z treści takiego pełnomocnictwa powinno jednoznacznie wynikać, że upoważniono daną osobę do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

W imieniu osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, oświadczenie o odrzuceniu spadku składają ich organy umocowane ustawowo i statutowo. 

Jaki jest termin na odrzucenie spadku?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku może złożyć spadkobierca dopiero po śmierci spadkodawcy, lecz w ciągu 6 miesięcy od dnia, gdy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania (art. 1015 § 1 KC). 

Jest to termin zawity, który nie może być przywrócony ani przedłużony, a zgodnie z art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego, brak złożenia oświadczenia o odrzuceniu w określonym terminie skutkuje przyjęciem przez spadkobiercę spadku z dobrodziejstwem inwentarza.  

Dowiedzenie się o tytule swojego powołania jest powzięciem wiedzy o tym, że spadkobierca jest powołany do spadku, np. powzięcie wiedzy o treści testamentu. Dla spadkobierców ustawowych, termin na złożenie oświadczenia zazwyczaj rozpoczyna się w momencie powzięcia wiedzy o śmierci spadkodawcy.

Dla każdego spadkobiercy termin ten może być różny, gdyż biegnie odrębnie dla każdego spadkobiercy i każdego tytułu powołania. Spadkobierca, który jest powołany do spadku w dalszej kolejności może złożyć oświadczenie od chwili, w której dowiedział się, że osoby dochodzące do spadku przed nim, nie mogą lub nie chcą dziedziczyć, np. zostały wydziedziczone lub zdecydowały się na odrzucenie spadku.

Gdy spadkobierca ustawowy lub spadkobierca powołany na podstawie testamentu nie ma zdolności do czynności prawnych, wówczas termin biegnie od chwili, w której o tytule jego powołania dowiedział się jego przedstawiciel ustawowy. Natomiast w przypadku spadkobiercy dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego, termin zaczyna biec od chwili żywego urodzenia się dziecka. 

W listopadzie 2023 roku wprowadzone zostały istotne zmiany jeżeli chodzi o zachowanie terminu do odrzucenia spadku. Zgodnie z art. 1015 § 1.1 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobierca złożył do sądu wniosek o odebranie od niego oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu spadku przed upływem 6 miesięcznego terminu, to termin będzie zachowany niezależnie od tego kiedy sąd odbierze to oświadczenie. W tym przypadku decyduje zatem dzień złożenia wniosku o odebranie oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu spadku, a nie dzień odebrania od spadkobiercy oświadczenia przez sąd. To istotne ułatwienie dla spadkobierców.

Ważną zmianę wprowadzono także w zakresie odbierania oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu spadku jeżeli jego złożenie wymaga zgody sądu (co może dotyczyć osoby małoletniej albo ubezwłasnowolnionej). Zgodnie z art. 1015 § 1.2 Kodeksu cywilnego, sąd zawiesi postępowanie na czas potrzebny do rozpatrzenia przez inny sąd wniosku o wyrażenie takiej zgody.

Sytuacja spadkobiercy przed odrzuceniem spadku

Do czasu, aż upłynie termin do czasu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku, sytuacja spadkobierców wygląda następująco:

1. powołany spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy tylko ze spadku – majątek spadkobiercy jest oddzielony od majątku spadkowego. Jeśli nastąpi proces o wykonanie obowiązku należącego do długów spadkowych, pozwany spadkobierca może żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia przez niego oświadczenia lub upływu 6 miesięcznego terminu,
2. spadkobierca nie może w tym czasie zbyć spadku ani udziału spadkowego, ani też zbyć przedmiotu należącego do spadku ani udziału w takim przedmiocie,
3. nie może też w tym czasie uzyskać postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku ani aktu poświadczenia dziedziczenia, ponieważ złożenie oświadczenia o jego przyjęciu lub upływ 6 miesięcznego terminu jest konieczną przesłanką takiego oświadczenia (art. 1026 Kodeksu cywilnego i art. 640 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Jak odrzucić spadek?

Odrzucenie spadku, podobnie jak przyjęcie spadku, następuje poprzez oświadczenie o odrzuceniu spadku, które spadkobierca może złożyć przed sądem lub przed notariuszem (art. 1018 § 3 zd. 1 Kodeksu cywilnego), w innym wypadku oświadczenie takie będzie nieważne. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym jeżeli decydujemy się na złożenie oświadczenia przed sądem. Jeśli wolelibyśmy jednak złożyć oświadczenie przed notariuszem to nastąpi to w formie aktu notarialnego. 

Nie można natomiast złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu pod rygorem nieważności (art. 1018 § 1 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że oświadczenie złożone pod warunkiem lub zastrzeżono w nim termin to oświadczenie o odrzuceniu spadku będzie nieważne i nie wywoła skutków prawnych oświadczenia złożonego poprawnie. Nie można też odwołać raz złożonego oświadczenia o odrzuceniu spadku (art. 1018 § 2 Kodeksu cywilnego). 

Jak odrzucić spadek przed sądem?

Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu spadkobiercy, który zdecydował się na odrzucenie spadku. Sąd ten niezwłocznie prześle oświadczenie o odrzuceniu spadku do sądu spadku. Oświadczenie o przyjęciu może być także złożone bezpośrednio w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku (art. 640 Kodeksu postępowania cywilnego). 

Zgodnie z art. 641 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
• tytuł powołania;
• treść złożonego oświadczenia.

Ponadto, oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać spis wszelkich znanych osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych oraz wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, a także danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów. Ponadto należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeśli nie złożono tego poprzednio.

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wymaga zgody sądu opiekuńczego

Jak omówiliśmy to już wcześniej, aby odrzucić lub przyjąć spadek w imieniu dziecka wymagana jest zgoda sądu, ponieważ jest to tzw. czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka – ma to na celu ochronę interesów dziecka przed potencjalnym nieodpowiedzialnym zachowaniem rodzica. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której rodzic sam wcześniej odrzucił spadek – kwestię tą omówimy poniżej.

Powyższe wynika z art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo sądu spadku w przypadkach wskazanych w art. 640[1] Kodeksu postępowania cywilnego, dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Zgodnie z art.  640[1] § 1 KPC zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku. Nie będzie zatem właściwy do udzielania zgody sąd rodzinny i opiekuńczy, który w razie zgłoszenia do niego takiego wniosku przekaże sprawę do sądu, w którym toczy się sprawa spadkowa (art. 640[1]. § 2 KPC).

Należy pamiętać, że rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, powinien złożyć oświadczenie o:

1. przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie
2. wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
3. uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
4. odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka

– chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku (art. 641 § 3[1] KPC).

Powyższe oświadczenie rodzica składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia (art. 641 § 3[2] KPC).

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka, gdy wcześniej rodzic odrzucił spadek

W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym w listopadzie 2023 roku wprowadzono ułatwienie dla rodziców chcących odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka. Do tej pory w każdej sytuacji sąd musiał wyrazić zgodę na odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko. Po wejściu w życie art. 101 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice mogą odrzucić spadek w imieniu dziecka bez potrzeby uzyskiwania zgody sądu pod warunkiem, że dziecko jest powołane do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez jednego z rodziców. Możliwe jest też łączne odrzucenie spadku przez rodzica oraz przez rodzica w imieniu dziecka w ramach jednego postępowania.

Odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka może rodzic, któremu przysługuje nad dzieckiem władza rodzicielska, a ponadto konieczna jest zgoda drugiego z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska. Rodzice mogą również wspólnie dokonać odrzucenia spadku w imieniu dziecka. Jeżeli między rodzicami nie mogłoby dojść do porozumienia w sprawie odrzucenia spadku to zgodę na odrzucenie spadku musi wyrazić sąd spadku.

Ponadto, rodzice mogą odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka bez zgody sądu spadku jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. Przykładowo, jeżeli rodzice mają trójkę małoletnich dzieci to odrzucenie spadku w imieniu dziecka jest możliwe tylko wtedy, jeżeli do odrzucenia spadku dojdzie w imieniu wszystkich dzieci (co ma uniemożliwić odrzucenie spadku w imieniu jednego dziecka celem faworyzowania drugiego dziecka).

Skutki odrzucenia spadku

Oświadczenie o odrzuceniu spadku skutkuje utratą przez spadkobiercę praw i obowiązków, które wchodzą w skład spadku. Spadkobierca składający oświadczenie o odrzuceniu spadku traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 Kodeksu cywilnego). Zatem elementy przypadającego im udziału spadkowego (majątek oraz długi) przechodzą na jego spadkobierców.

Nie można natomiast odrzucić spadku na korzyść innej osoby (potocznie mówiąc, zrzec się spadku na rzecz kogoś). Podobnie, nie można dokonać odrzucenia udziału spadkowego na czyjąś rzecz. W takim przypadku należy zawrzeć umowę skutkującą zbyciem spadku – np. umowę darowizny udziału w spadku.

Odrzucenie spadku może powodować:

• zmianę tytułu powołania do spadku – w przypadku, gdy jedyny spadkobierca testamentowy spadek odrzucił do dziedziczenia z mocy ustawy dochodzą spadkobiercy ustawowi
• zmianę wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców – może to nastąpić np. z tytułu przyrostu (art. 965 Kodeksu cywilnego)
• zmianę kręgu osób, które dochodzą do dziedziczenia – w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę dziedziczącego w pierwszej kolejności, do dziedziczenia dochodzą następni spadkobiercy

Konsekwencją odrzucenia zapisu windykacyjnego jest powrót przedmiotu zapisu windykacyjnego do majątku spadkowego. Przedmiot ten jednak nie powraca, jeśli testator nie skorzystał z możliwości powołania zapisobiercy podstawionego (art. 963 w zw. z art. 981.5 Kodeksu cywilnego). W takiej sytuacji przedmiot zapisu windykacyjnego nabywa z tytułu podstawienia zapisobierca podstawiony.

W przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę, który zarządzał wcześniej spadkiem, do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy doszli do spadku zamiast niego, zastosowanie znajdują przepisy o prowadzeniu spraw bez zlecenia (art. 1021 Kodeksu cywilnego). Przy rozliczeniach między nimi ma znaczenie fakt, że spadkobierca prowadzi własne sprawy dopóki nie dokona odrzucenia spadku.

Częściowe odrzucenie spadku

Podobnie jak nie jest dopuszczalne częściowe odrzucenie spadku, tak też nie można spadku częściowo przyjąć. Są jednak wyjątki, kiedy spadkobiercy mogą częściowo odrzucić spadek. 

Zgodnie z art. 1014 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobiercy przypada udział spadkowy może przyjąć lub odrzucić udział spadkowy, przypadający mu z tytułu podstawienia, niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału przypadającemu mu z innego tytułu. Na podstawie art. 1014 § 2 Kodeksu cywilnego można odrzucić udział przypadający z tytułu przyrostu, a jednocześnie przyjąć udział, przypadający jako spadkobiercy powołanemu. 

Z przyrostem mamy do czynienia, jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą to przeznaczony dla niego udział, jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym (art. 965 KC). 

Ponadto zgodnie z art. 1022 Kodeksu cywilnego, spadkobierca powołany do spadku z mocy testamentu i z mocy ustawy, może odrzucić spadek jako spadkobierca testamentowy i przyjąć go jako ustawowy (co pozornie może wydawać się częściowym przyjęciem spadku).

Uchylenie od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku

Składający oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, gdy działał pod wpływem błędu lub groźby, a także na skutek podstępu. Musi to nastąpić przed sądem i być przez sąd zatwierdzone (art. 1019 § 1 Kodeksu cywilnego).

Spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też chce spadek odrzucić. Jeśli pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia, to także może się uchylić od skutków prawnych niezachowania terminu.

Groźba pod wpływem, której złożono (lub nie złożono) oświadczenie o odrzuceniu spadku musi być poważna i bezprawna. Niebezpieczeństwo wynikające z groźby musi grozić osobie lub dobrom majątkowym osoby składającej oświadczenie lub osobie trzeciej. Nie jest natomiast ważne od kogo ona pochodzi. Błąd z kolei musi dotyczyć treści oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa po upływie roku od chwili, w której spadkobierca błąd wykrył, lub od chwili kiedy ustał stan obawy. W tym terminie spadkobierca powołany może jeszcze spadek odrzucić. Bez znaczenia jest czy uchylenie się nastąpiło przed, czy też po stwierdzeniu nabycia spadku, a także przed czy też po dokonaniu działu spadku.

Odrzucenie spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli

Decydując się na odrzucenie spadku spadkobierca może chcieć pogorszyć sytuację swoich wierzycieli. Najczęściej dzieje się tak, gdy majątek osobisty spadkobiercy jest obciążony długami, a majątek spadkowy przedstawia znaczną wartość. Odrzucenie spadku skutkuje brakiem nabycia przedmiotów majątkowych do majątku spadkobiercy, z których to przedmiotów wierzyciele mogliby egzekwować swoje należności.  

W takiej sytuacji każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego (art. 1024 § 1 Kodeksu cywilnego). Żądanie takie można podnieść w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku (art. 1024 § 2 Kodeksu cywilnego). Jest to termin zawity. Jego upływ powoduje wygaśnięcie uprawnienia wierzyciela.

Jeśli oświadczenie spadkobiercy o odrzuceniu spadku zostanie uznane za bezskuteczne w stosunku do wierzyciela, to ma on możliwość kierowania egzekucji z przedmiotów spadkowych, tak jakby dłużnik przyjął spadek. Sytuacja wierzyciela jest zbliżona do tej, w której znalazłby się w przypadku skorzystania ze skargi pauliańskiej.

Dla spadkobierców nie jest to dogodna sytuacja, ponieważ realna wartość spadku zostaje zmniejszona. Ponadto w takiej sytuacji nie jest do końca wiadome, czy wierzyciel skorzysta z możliwości przewidzianych prawem.

Odrzucenie spadku po ogłoszeniu upadłości

Po ogłoszeniu upadłości spadkobiercy, nie może on złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku i spadek odrzucić, gdyż zgodnie z art. 119 ustawy prawo upadłościowe, spadek wchodzi do masy upadłości. Syndyk nie składa oświadczenia o jego przyjęciu, zaś spadek jest uznany za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Ponadto spadek wejdzie do masy upadłości, jeżeli dzień otwarcia spadku nastąpił przed ogłoszeniem upadłości, a do chwili ogłoszenia nie upłynął termin do jego odrzucenia i powołany spadkobierca nie złożył takiego oświadczenia.

Zgodnie z art. 123 ustawy prawo upadłościowe, jeżeli spadkobierca złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku lub zapisu windykacyjnego po ogłoszeniu upadłości, jest ono z mocy ustawy bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Jeżeli w chwili otwarcia spadku wchodzą do niego wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania, można wyłączyć spadek z masy upadłości (art. 121 ust. 1 Prawa upadłościowego). 

Spadek podlega wyłączeniu, jeżeli składniki majątkowe wchodzące w skład spadku są trudno zbywalne albo z innych przyczyn wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego (art. 121 ust. 2 Prawa upadłościowego). Wówczas sędzia-komisarz wydaje postanowienie o wyłączeniu z masy upadłości, zaś spadkobierca może od uprawomocnienia się postanowienia złożyć oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku (art. 121 ust. 3 Prawa upadłościowego).

Odrzucenie spadku podczas postępowania restrukturyzacyjnego

Jeżeli spadkobierca został powołany do spadku, po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego, wówczas zgodnie z art. 301 ustawy prawo restrukturyzacyjne, następuje nabycie spadku do masy sanacyjnej.

Zarządca nie składa oświadczenia o jego przyjęciu, a spadek uważa się jako przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Spadek wejdzie do masy sanacyjnej także, gdy otwarcie spadku nastąpiło przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego, do dnia otwarcia postępowania nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku i spadkobierca  go nie złożył. 

Oświadczenie spadkobiercy po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego o odrzuceniu spadku, zgodnie z art. 303 ustawy prawo restrukturyzacyjne, jest z mocy ustawy bezskuteczne w stosunku do masy sanacyjnej.

Czym jest transmisja?

Jeżeli przed złożeniem oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł i zanim nie upłynął termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, to jego spadkobiercy wstępują w sytuację prawną poprzednika. Mogą wówczas złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1017 Kodeksu cywilnego).

Spadkodawca, który zmarł to transmitent, a osoba powołana do dziedziczenia po nim – transmitariusz. Zgodnie z art. 1017 Kodeksu cywilnego, termin do złożenia takiego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia o spadku po zmarłym spadkobiercy.

Odrzucenie spadku, a zrzeczenie się dziedziczenia

Zrzeczenie się dziedziczenia jest inną instytucją niż odrzucenie spadku. Zgodnie z art. 1048 Kodeksu cywilnego, spadkobiercy ustawowi mogą się zrzec dziedziczenia spadku po przyszłym spadkodawcy w formie umowy zawartej z przyszłym spadkodawcą.

Taka umowa wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Zrzec się dziedziczenia nie mogą natomiast spadkobiercy testamentowi. Nawet gdy spadkobierca ustawowy zrzeknie się spadku, a zostanie powołany do dziedziczenia na podstawie testamentu, wówczas może na takiej podstawie odziedziczyć spadek. Skutek zrzeczenia się dziedziczenia rozciąga się także na zstępnych zrz się, chyba że umówiono się inaczej (art. 1049 § 1 Kodeksu cywilnego). 

Po zrzeczeniu się spadku, potencjalny spadkobierca ustawowy i jego zstępni są wyłączeni od dziedziczenia. Spadkobiercę traktuje się tak jakby nie dożył otwarcia spadku, identycznie kształtuje się sytuacja jego zstępnych (art. 1049 § 2 KC).

Główną różnicą odrzucenia spadku a jego zrzeczenia się, jest czas dokonania czynności. Odrzucenie spadku zawsze jest dokonywane po śmierci spadkodawcy. Spadkobierca nie złożywszy takiego oświadczenia będzie zatem dziedziczył. Ponadto odrzucenie spadku wyłącza z dziedziczenia tylko spadkobiercę, w przypadku zaś zrzeczenia się, gdy strony nie postanowiły inaczej, od dziedziczenia wyłączone są także zstępni (dzieci, wnuki itd.) spadkobiercy, który zrzekł się spadku. 

Przyjęcie spadku

Spadkobiercy mają na równi prawo odrzucić spadek, jak i go przyjąć wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku wprost oznacza, przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności długi spadkodawcy, następuje dziedziczenie długów spadkodawcy, natomiast poprzez przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobiercy odpowiadają za długi w ograniczonym zakresie. 

Podobnie jak przy odrzuceniu, na przyjęcie spadku wprost lub spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobiercy po śmierci spadkodawcy mają 6 miesięcy od dnia gdy dowiedzieli się o tytule swojego powołania. Ponadto tak jak odrzucenie spadku u notariusza lub w sądzie, tak samo można dokonać przyjęcia spadku.