Spis inwentarza i wykaz inwentarza

autor: adwokat Wojciech Rudzki

Ostatnia aktualizacja w dniu 25 sierpnia 2024 roku

Spis inwentarza i wykaz inwentarza to dokumenty związane przede wszystkim z odpowiedzialnością za długi spadkowe. Mają najistotniejsze znaczenie dla osób, które przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza i chcą skorzystać z ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Spis inwentarza można sporządzić także w innym celu – ustalenia stanu spadku w związku z zamiarem przeprowadzenia działu spadku albo skierowania do sądu sprawy o zapłatę zachowku. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi między innymi na następujące pytania:

• czym jest spis inwentarza?
• jak wygląda procedura sporządzenia spisu inwentarza przez komornika?kto i kiedy może złożyć wniosek o sporządzeniu spisu inwentarza?
• czym jest wykazu inwentarza?
• czym różni się spis inwentarza spadku od wykazu inwentarza?

Spis inwentarza

Czym jest spis inwentarza?

Spis inwentarza to dokument sporządzany przez komornika sądowego, który sporządza się w celu dokładnego ustalenia tego, co wchodziło w skład spadku. Spisem objęte są zarówno przedmioty i prawa majątkowe wchodzące w skład spadku (aktywa), jak i pozostawione przez zmarłego długi (pasywa). Spis inwentarza sporządza komornik sądowy, właściwy dla ostatniego miejsca pobytu zmarłego.

Po co sporządza się spis inwentarza spadku? 

Spis inwentarza sporządza się w celu ustalenia: 

• jakie składniki majątkowe wchodzą w skład spadku oraz jaka jest ich wartość
• jakie składniki majątkowe były przedmiotem zapisów windykacyjnych oraz jaka jest ich wartość
• czy zmarły pozostawił po sobie długi spadkowe oraz jaka jest ich wysokość

Po śmierci spadkodawcy potencjalny spadkobierca może zachować się na trzy sposoby: przyjąć spadek wprost, przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odrzucić spadek. Jeżeli spadkobierca nie podejmie żadnego z wyżej wymienionych działań w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o podstawie do dziedziczenia (na przykład o śmierci spadkodawcy albo o odnalezieniu testamentu) dojdzie do automatycznego przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule na stronie naszej kancelarii dotyczącym przyjęcia spadku oraz odrzucenia spadku.

Jeżeli spadkobierca przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będzie ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe zmarłego, ale tylko do wysokości stanu czynnego spadku (w uproszczeniu: za długi stanowiące ujemną wartość będzie odpowiadać tylko w zakresie tego co stanowi dodatnią wartość). W takiej sytuacji, spis inwentarza pełni kluczową rolę, ponieważ określa granicę w jakiej spadkobierca będzie ponosił za długi spadkowe.

Spis inwentarza może pełnić istotną rolę także w postępowaniu o dział spadku albo o zapłatę zachowku. Umożliwia dokładne określenie stanu spadku przed podzieleniem spadku oraz określenie wysokości roszczenia o zapłatę zachowku. Szczególnego znaczenia nabiera w sytuacji, w której spadkobierca nie utrzymywał bliskich relacji ze zmarłym albo nie jest zorientowany w sytuacji majątkowej zmarłego. Chociaż ustalenie składu spadku jest możliwe przez sąd w toku sprawy sądowej o dział spadku albo o zapłatę zachowku, to często celowe jest zweryfikowanie stanu spadku przed skierowaniem sprawy do sądu (na przykład, jeżeli jeden spadkobierca ma doskonałą wiedzę o spadku, a drugi spadkobierca takiej wiedzy nie ma).

Kto może żądać sporządzenia spisu inwentarza? 

Zgodnie z art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, sporządzenia spisu inwentarza może domagać się każdy, kto uprawdopodobni, że jest: 

• spadkobiercą zmarłego
• uprawnionym do zachowku po zmarłym lub zapisobiercą
• wykonawcą testamentu
• tymczasowym przedstawicielem powołanym na podstawie Ustawy o zarządzie sukcesyjnym
• wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy

Co istotne, do złożenia wniosku o spis inwentarza wystarczy uprawdopodobnienie wskazanych powyżej okoliczności. Oznacza to, że wniosek o sporządzenie spisu inwentarza spadku może złożyć potencjalny spadkobierca, który nie dysponuje jeszcze postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialnym aktem poświadczenia dziedziczenia. W takim przypadku za wystarczające dla uprawdopodobnienia dziedziczenia należy uznać przedstawienie dlaczego dana osoba w tym przypadku będzie uprawniona do dziedziczenia oraz przedstawienie testamentu albo aktów stanu cywilnego wskazujących na to, że potencjalny spadkobierca dojdzie do dziedziczenia ustawowego (to jest wykazujących powiązania rodzinne pomiędzy spadkodawcą oraz potencjalnym spadkobiercą).

W pewnych przypadkach, możliwe jest podjęcie decyzji o sporządzeniu spisu inwentarza przez sąd z urzędu (to jest bez składania wniosku wszczynającego postępowanie przez uprawnioną do tego osobę).

Gdzie należy złożyć wniosek o sporządzenie spisu inwentarza?

Chociaż spis inwentarza jest sporządzany przez komornika sądowego (którego rewir znajduje się w sądzie spadku), to wniosek o sporządzenie spisu inwentarza można złożyć na dwa sposoby:

1. do sądu spadku (art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego)
2. do komornika sądowego uprawnionego do sporządzenia spisu inwentarza (art. 637.1 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego)

Złożenie wniosku o sporządzeniu spisu inwentarza do sądu

Pierwszym sposobem wszczęcia postępowania o sporządzeniu spisu inwentarza jest skierowanie wniosku do sądu spadku. Sądem spadku jest sąd rejonowy właściwy ze względu na ostatnie miejsce pobytu zmarłego (ten sam sąd, który jest właściwy do prowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku). Jeżeli wniosek jest złożony przez uprawnioną do tego osobę oraz spełnia wszystkie warunki formalne sąd wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza.

Zgodnie z art. 637 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli sporządzenia spisu inwentarza żąda wierzyciel, wydanie postanowienia o sporządzeniu spisu inwentarza może nastąpić dopiero po wysłuchaniu spadkobierców, chyba że wysłuchanie nie jest możliwe.

Zgodnie z art. 638.1 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wydane przez sąd spadku ogłaszane jest na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku.

Złożenie wniosku o sporządzeniu spisu inwentarza do komornika sądowego

Drugim sposobem wszczęcia postępowania o sporządzeniu spisu inwentarza jest skierowanie wniosku bezpośrednio do komornika sądowego uprawnionego do sporządzenia spisu inwentarza po danym spadkobiercy (rewir komornika znajduje się w sądzie spadku. inaczej mówiąc komornik działa przy danym sądzie rejonowym).

W takim przypadku, zgodnie z art. 637.1 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, komornik sądowy niezwłocznie przystępuje do sporządzenia spisu inwentarza, jednocześnie informując o tym sąd spadku. Sąd wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza następczo.

Jeżeli sąd spadku oddali albo odrzuci wniosek albo umorzy postępowanie, spis inwentarza rodzi takie same skutki jak złożenie wykazu inwentarza.

Gdzie lepiej złożyć wniosek o spis inwentarza spadku?

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że za preferowaną metodę wszczynania postępowania o sporządzenie spisu inwentarza należy uznać złożenie wniosku do komornika sądowego. Postępowanie takie jest po prostu szybsze.

Zdarza się jednak, że celowe będzie złożenie wniosku o spis inwentarza do sądu, zwłaszcza wtedy, kiedy spadkobiercom zależy na jak najdłuższym trwaniu procedury (co może mieć znaczenie w przypadku ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe).

Jak komornik sporządza spis inwentarza? 

W spisie inwentarza komornik sądowy zamieszcza: 

• przedmioty i prawa wchodzące w skład spadku oraz ich wartość 
• przedmioty zapisów windykacyjnych oraz ich wartość
• długi spadkowe ze wskazaniem ich wysokości

Po wszczęciu postępowania o sporządzenie spisu inwentarza komornik sądowy powinien z urzędu (to jest z własnej inicjatywy) podejmować działania zmierzające do ustalenia składu spadku (art. 638.8 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego). Komornik będzie ustalał stan spadku z wykorzystaniem dostępnych mu narzędzi oraz informacji. Przykładowo, komornik sądowy może uzyskać informacje na temat składu spadku poprzez: 

• wysłuchanie wnioskodawcy oraz uczestników postępowania
• wyjaśnienia innych podmiotów
• przedstawione komornikowi dokumenty
• Centralną Informację Ksiąg Wieczystych
• Centralną Ewidencję Pojazdów i Kierowców
• system OGNIVO (system do poszukiwania rachunków bankowych)
• zapytania skierowane do rejestrów długów

Wszystkie ruchomości i nieruchomości wpisane do spisu inwentarza pozostawia się w posiadaniu osób, które nimi władają (z wyjątkiem ruchomości złożonych do depozytu sądowego). Oznacza to, że komornik sądowy dokonuje jedynie spisu rzeczy wchodzących w skład spadku bez rozstrzygania tego, czy konkretna osoba jest uprawniona do posiadania danej rzeczy czy nie. 

Jeżeli komornik sądowy dojdzie do wniosku, że sytuacja wymaga zabezpieczenia spadku z urzędu, zawiadamia o tym sąd właściwy do zabezpieczenia spadku. W takiej sytuacji decyzję podejmuje sąd, a komornik sądowy jedynie wykonuje jego polecenia zmierzające do zabezpieczenia spadku.

Jak określa się wartość spadku na potrzeby spisu inwentarza? 

Komornik sądowy określa wartość przedmiotów i praw wchodzących w skład spadku (w tym ruchomości i nieruchomości) poprzez sporządzenie operatów szacunkowych przygotowanych przez biegłych sądowych.

Zdarza się, że wycena poszczególnych rzeczy lub praw nie wymaga wiadomości specjalnych – w takim przypadku wycena może zostać dokonana przez komornika sądowego we własnym zakresie (może to dotyczyć na przykład wartości akcji notowanych na giełdzie papierów wartościowych, a także rzeczy ruchomych).

Przy sporządzaniu spisu inwentarza komornik uwzględnia wartości majątku spadkowego oraz długów spadkowych w następujący sposób:

• wartość przedmiotów należących do spadku i przedmiotów zapisów windykacyjnych – według stanu i cen z chwili śmierci spadkodawcy
• wysokość długów spadkowych – według stanu z chwili śmierci spadkodawcy

Komornik dokładnie określa w spisie inwentarza listę oraz wartość wszystkich aktywów (wartości czynnej spadku). Ustalona przez komornika wartość ma duże znaczenie, ponieważ wyznacza granice odpowiedzialności osoby, która przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Komornik podaje wartość stanu czynnego spadku z uwzględnieniem wartości rzeczy, ale także i praw spornych (np. takich, co do istnienia których spadkodawca prowadził za życia niedokończone spory sądowe).

Sporządzenie uzupełniającego spisu inwentarza

Jeżeli już po sporządzeniu spisu inwentarza okaże się, że w spisie inwentarza pominięto:

• przedmiot należący do spadku
• zapis windykacyjny
• dług spadkowy

sąd spadku wydaje z urzędu postanowienie o sporządzeniu uzupełniającego spisu inwentarza. Uzupełniający spis inwentarza musi zawierać wszystkie te przedmioty lub prawa lub długi spadkowe, które należały do majątku spadkowego w chwili sporządzenia spisu inwentarza, a w dokumencie zostały pominięte.

Skorygowanie ewentualnych błędów i nieścisłości w spisie inwentarza jest niezwykle ważne. Spis inwentarza stanowi dokument, na podstawie którego określa się granice odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Każdy pominięty składnik majątkowy (bądź każdy pominięty dług spadkowy) będzie wiązał się z tym, że odpowiedzialność spadkobiercy zostanie błędnie określona.

Ile kosztuje spis inwentarza? 

Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza podlega opłacie w wysokości 100 złotych. Stała opłata dla komornika sądowego za wykonanie spisu inwentarza wynosi 400 złotych. 

Komornikowi sądowemu za sporządzenie spisu inwentarza należy się wynagrodzenie w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę pracy. Kwota ta może zostać zapłacona przez wnioskodawcę albo ściągnięta z majątku spadkowego.

Ponadto, komornik sądowy obciążą wnioskodawcę także kosztami przygotowania przez biegłych sądowych ewentualnych operatów szacunkowych, na podstawie których określona zostaje wartość przedmiotów wchodzących w skład spadku.

Wykaz inwentarza

Czym jest wykaz inwentarza?

Wykaz inwentarza jest sporządzany w celu ustalenia zakresu odpowiedzialności za długi spadkowe w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zgodnie z art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego, w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Wykaz inwentarza pełni zatem analogiczną funkcję jak spis inwentarza, jeżeli chodzi o ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe.

Czym różni się wykaz inwentarza od spisu inwentarza?

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika, że spis inwentarza i wykaz inwentarza są ze sobą często mylone. Nie ma w tym nic dziwnego – zarówno nazwy, jak i treść tych dokumentów są do siebie zbliżone. Pomiędzy tymi dokumentami zachodzą jednak istotne różnice.

Pierwszą różnicą jest to kto sporządza dany dokument. Spis inwentarza sporządzony jest przez komornika sądowego. Wykaz inwentarza sporządzany jest przez spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (ew. przez kilku spadkobierców, którzy przyjęli spadek w ten sposób). Wykaz inwentarza może także złożyć zapisobierca windykacyjny oraz wykonawca testamentu.

Drugą różnicą jest sposób sporządzenia danego dokumentu. Wykaz inwentarza jest składany przez uprawnione do tego osoby przed sądem albo przed notariuszem. W przypadku złożenia wykazu inwentarza przed notariuszem, wykaz inwentarza zostaje objęty protokołem sporządzonym w formie aktu notarialnego.

Trzecią różnicą są koszty sporządzenia wykazu inwentarza. Złożenie wykazu inwentarza przed sądem jest bezpłatne, natomiast taksa notarialne u notariusza wynosi nie więcej niż 200 złotych + vat (nie licząc opłat za wypisy aktu notarialnego). Sporządzenie wykazu inwentarza jest zatem istotnie tańsze.

Czwartą różnicą są przyczyny sporządzania wykazu inwentarza – jest on sporządzany tylko na potrzeby ustalenia granicy odpowiedzialności za długi spadkowe. Spis inwentarza może być sporządzany z innych powodów – na przykład na potrzeby ustalenia wartości spadku przed wszczęciem postępowania sądowego o dział spadku albo o zapłatę zachowku.

W jaki sposób sporządzić wykaz inwentarza?

Wykaz inwentarza składany przed sądem

Wykaz inwentarza złożony przed sądem może być sporządzony wyłącznie na formularzu, którego wzór określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości. Wzór ma formę tabelarycznego zestawienia określającego:

• sąd, do którego składa się wykaz inwentarza
• dane składającego wykaz inwentarza
• dane spadkodawcy
• dane dotyczące przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku
• dane dotyczące długów spadkowych oraz ich wysokości według stanu z chwili otwarcia spadku
• miejscowość i datę sporządzenia wykazu inwentarza
• podpis składającego wykaz inwentarza

Wzór wykazu inwentarza

Wzór wykazu inwentarza składanego przed sądem stanowi załącznik do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia wzoru wykazu inwentarza oraz sposobu udostępniania druków tego wzoru z dnia 22 września 2015 roku.

Wzór wykazu inwentarza można pobrać ze strony naszej kancelarii adwokackiej w formacie pdf oraz word (edytowalny).

Wykaz inwentarza składany przed notariuszem

Jak omówiliśmy to już powyżej, wykaz inwentarza może być także złożony u notariusza. W takim przypadku notariusz sporządza protokół obejmujący wykaz inwentarza.

W przeciwieństwie do wykazu inwentarza składanego przed sądem, forma aktu notarialnego sporządzanego przez notariusza nie jest wprost określona przepisami prawa. Akt notarialny sporządzony przez notariusza będzie jednak w swojej treści zawierał wszystkie informacje umieszczane w wykazie inwentarza składanym przed sądem.

Zgodnie z art. 636.3 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, notariusz po przyjęciu wykazu inwentarza niezwłocznie przesyła wypis protokołu do sądu spadku.

Uzupełniający wykaz inwentarza

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku spisu inwentarza, po sporządzeniu wykazu inwentarza może dojść do ujawnienia nowych okoliczności. W związku z tym, art. 1031.1 § 4 Kodeksu cywilnego nakłada obowiązek sporządzenia uzupełniającego wykazu inwentarza, jeżeli ujawniono nowe:

• przedmioty należące do spadku
• przedmioty zapisów windykacyjnych
• długi spadkowe

Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza.