Stwierdzenie nabycia spadku

Czym jest stwierdzenie nabycia spadku?

Śmierć spadkodawcy mówi nam jedynie o tym, że nastąpiło przejście praw i obowiązków majątkowych na inne osoby. Nie zawsze jest jednak jasne kto i w jakim zakresie otrzyma spadek. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w której na mocy testamentu powołano do spadku osobę niepowiązaną ze spadkodawcą więzami krwi lub powinowactwa. Stąd potrzeba stworzenia instrumentów prawnych, które pozwalają stwierdzić kto i w jakiej części oraz na jakiej podstawie (dziedziczenie ustawowe lub testamentowe) jest spadkobiercą.

Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić w dwóch trybach:

1. w postępowaniu sądowym – sądowe postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku;
2. w postępowaniu przed notariuszem – notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.

W znacznej liczbie spraw na terenie Krakowa możliwe jest przeprowadzenie procedury tylko w ramach pierwszego z wskazanych powyżej sposobów (o tym kiedy sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest niemożliwe przeczytasz w dalszej części artykułu). Sądem właściwym do prowadzenia takiego postępowania jest  zasadniczo sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Wobec tego sąd w Krakowie będzie właściwy do rozpoznania sprawy jeżeli to właśnie w Krakowie znajdowało się ostatnie miejsce zwykłego pobytu zmarłego.

Kto może żądać stwierdzenia nabycia spadku?

Sąd na podstawie art. 1025 § 1 kodeksu cywilnego wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku na wniosek osoby, która ma w tym interes. Osobami zainteresowanymi są:

• spadkobiercy;
• wierzyciele spadkodawcy;
• uprawnieni do zachowku;
• zapisobiercy (z zapisów zwykłych, jak i windykacyjnych);
• wierzyciele spadkobiercy oraz zapisobiercy windykacyjnego;
• osoby nie roszczące sobie praw do spadku, lecz zainteresowane wykazaniem faktu, że nie są spadkobiercami i nie ponoszą odpowiedzialności za długi spadkowe;
• wykonawca testamentu;

W polskim prawie istnieje możliwość uzyskania aktu poświadczenia dziedziczenia, który sporządza notariusz. Wystąpić o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia mogą tylko osoby, które mają możliwość zostania spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi oraz osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapis windykacyjny.

Postępowanie w sprawie o stwierdzenia nabycia spadku

Wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku oraz przedmiotu zapisu windykacyjnego następuje na podstawie postępowania określonego w art. 669-679 Kodeksu postępowania cywilnego, czyli w trybie nieprocesowym.

Zgodnie z art. 669 Kodeksu postępowania cywilnego uczestnikami postępowania mogą być osoby, które mają szansę zostać spadkobiercami ustawowymi i testamentowymi. Ponadto kodeks postępowania cywilnego w art. 510 § 1 wskazuje, że osoba, której praw dotyczy wynik postępowania, może wziąć udział w każdym stanie sprawy – aż do zakończenia postępowania w II instancji.

Co bada sąd w trakcie postępowania?

W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd z urzędu bada, kto należy do kręgu spadkobierców, w tym także czy spadkodawca pozostawił po sobie testament. Ponadto sąd wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament znajduje się u niej (art. 670 Kodeksu postępowania cywilnego). Często zdarza się jednak, że powstaje spór o to, czy testament jest ważny. W takim przypadku sąd rozstrzyga go w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Zgodnie z art. 677 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego sąd w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku jest obowiązany wymienić wszystkich spadkobierców, którzy nabyli spadek i określić wysokość przypadających im udziałów. Oprócz tego sąd stwierdza również nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego w postanowieniu poprzez wymienienie zarówno osoby zapisobiercy i przedmiotu zapisu.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku musi dotyczyć wszystkich spadkobierców i całości spadku. Za niedopuszczalne należy uznać stwierdzenie nabycia spadku względem części majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców.

Czego nie bada sąd w trakcie postępowania?

W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd nie ma natomiast kompetencji do orzekania o niegodności spadkobiercy na podstawie art. 928 Kodeksu cywilnego, ani o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia (940 Kodeksu cywilnego). Sąd nie jest również uprawniony do badania, jakie składniki wchodzą w skład spadku.

Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia

Aby ustalić, kto i w jakich częściach dziedziczy po danym spadkodawcy oraz kto otrzymał zapis windykacyjny można zwrócić się również do notariusza. Sporządza on notarialne poświadczenie dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (art. 95a Prawa o notariacie).

W przeciwieństwie do postępowania przed sądem, akt poświadczenia dziedziczenia może być sporządzony przez notariusza w Krakowie niezależnie od tego, gdzie znajdowało się miejsce ostatniego stałego pobytu spadkodawcy. Z tego powodu wybór tej formy potwierdzenia praw do spadku może przyczynić się do znacznych oszczędności nie tylko finansowych (związanych z prowadzeniem sprawy sądowej z dala od miejsca zamieszkania), lecz także czasowych.

Jak notariusz ustala osoby uprawnione do dziedziczenia?

Zgodnie z art. 95c § 2 pkt 1 Prawa o notariacie akt poświadczenia dziedziczenia może zostać sporządzony, jeśli spadkobiercy złożą zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Wcześniej jednak należy spisać protokół dziedziczenia.

Przy spisaniu protokołu dziedziczenia muszą uczestniczyć wszystkie osoby, które mogą zostać spadkobiercami ustawowymi i testamentowymi, jak również osoby na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne (art. 95b Prawa o notariacie). Zgodnie z art. 95g Prawa o notariacie, na protokole, o którym mowa umieszcza się adnotację o sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia.

Notariusz nie może podejmować czynności, które zmierzają do ustalenia kręgu spadkobierców. Akt poświadczenia dziedziczenia sporządza się na podstawie oświadczeń o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub też dziedziczyłyby wraz z nimi oraz o znanych testamentach spadkodawcy lub ich braku. Następuje to w toku spisywania protokołu dziedziczenia przez osoby stawiające się przed notariuszem.

Warto dodać, że za składanie fałszywych zeznań podczas oświadczenia przewidziana jest odpowiedzialność karna. Notariusz ma też obowiązek przyjęcia oświadczenia o tym, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, ponieważ, gdy spadek otwarto przed 14 lutego 2001 roku akt poświadczenia dziedziczenia musi zawierać wskazanie spadkobierców dziedziczących z ustawy takie gospodarstwo i wielkość udziałów, które im przypadają.

Akt poświadczenia dziedziczenia podlega wpisowi do rejestru

Do obowiązków notariusza należy dokonanie wpisu aktu poświadczenia dziedziczenia do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. Następuje to niezwłocznie po jego sporządzeniu poprzez wprowadzenie (za pośrednictwem systemu teleinformatycznego) do rejestru aktów poświadczenia dziedziczenia. Ponadto wpis musi być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym.

Na akcie poświadczenia dziedziczenia umieszcza się adnotację o zarejestrowaniu wraz ze wskazaniem numeru, który wynika z kolejności wpisu oraz precyzyjnej daty tego zarejestrowania. Od zarejestrowania aktu zależy to, czy uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia wywoła skutki prawne.

Kiedy nie można sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia?

Ustawa wyłącza możliwość sporządzenia przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, gdy:

1. podstawą dziedziczenia testamentowego jest testament szczególny;
2. w stosunku do spadku już wcześniej sporządzono akt poświadczenia dziedziczenia albo wydano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
3. w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawniono okoliczności wskazujące na to, że przy jego sporządzaniu brak było wszystkich osób, które mogą zostać spadkobiercami ustawowymi lub testamentowym lub osób będących zapisobiercami windykacyjnymi albo istniały lub istnieją testamenty, których nie otwarto lub nie ogłoszono;
4. spadkobiercą ustawowym jest gmina lub Skarb Państwa;
5. spadkodawca w chwili śmierci był cudzoziemcem lub nie zamieszkiwał w Polsce, a nie posiadał żadnego obywatelstwa;
6. gdy w skład spadku wchodzą prawa rzeczowe lub posiadanie nieruchomości, która położona jest za granicą.

Warto dodać, że niezbędnym warunkiem sporządzenia protokołu dziedziczenia, a potem aktu poświadczenia dziedziczenia jest zgodne żądanie osób, które mogą zostać spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi. Wszelkie spory między tymi potencjalnymi spadkobiercami muszą być rozstrzygane przez sąd.

Termin do stwierdzenia nabycia spadku lub sporządzenia APD

Zgodnie z art. 1026 Kodeksu cywilnego stwierdzenie nabycia spadku oraz wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od otwarcia spadku. Od tej zasady istnieje jednak pewien wyjątek.

Może jednak nastąpić przed upływem tego terminu, jeśli wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Takie oświadczenie można złożyć zarówno w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, jak i później, jednak nie wcześniej niż po złożeniu oświadczeń przez spadkobierców lub po upływie terminu do złożenia oświadczenia co do spadku. Tak samo jest w przypadku sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Oświadczenie co do spadku musi zostać zamieszczone w protokole dziedziczenia. Natomiast, jeśli oświadczenia złożono wcześniej, to w protokole zamieszcza się wzmiankę podając jednocześnie datę, miejsce i treść tych oświadczeń (art. 95c § 3 Prawa o notariacie).

Jakie są skutki stwierdzenia nabycia spadku?

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku oraz akt poświadczenia dziedziczenia w pewnych okolicznościach stanowią jasny dowód na to, że określona osoba jest spadkobiercą lub zapisobiercą windykacyjnym. Co ważne, stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia jest niezbędne dla ujawnienia praw spadkobiercy w księdze wieczystej.

Oprócz tego są elementem ochrony osób trzecich. W sytuacji, gdy spadkobierca żąda spełnienia świadczenia od dłużnika spadkowego jedynym dowodem na to, że osoba ta faktycznie jest spadkobiercą jest stwierdzenie nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia (art. 1027 Kodeksu cywilnego).

Przepisu tego nie stosuje się, gdy osoba trzecia dochodzi roszczeń przeciwko spadkobiercy. Nie stosuje się go również wtedy, gdy osoba trzecia rości sobie prawo do spadku np. twierdząc, że jest spadkobiercą. Dzieje się tak dlatego, że w takiej sytuacji konieczne jest ustalenie, kto tak naprawdę jest spadkobiercą, a to możliwe jest jedynie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku zostaje uchylone, gdy udowodni się, że inna osoba dziedziczy lub udział jej przypadający jest inny. Warto dodać, że współspadkobiercy w stosunkach między sobą nie muszą posiadać stwierdzenia nabycia spadku.

Ochronę osób trzecich zapewnia art. 1028 Kodeksu cywilnego. Osoba, która nabywa prawo należące od spadku od osoby posiadającej stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia jest chroniona, jeśli działała w dobrej wierze. Podobnie jest, gdy osoba taka zostaje zwolniona od obowiązku ciążącego na niej. Przykładem może tu być zwolnienie z długu. W omawianej sytuacji, nabycie prawa lub zwolnienie z obowiązku jest skuteczne wobec osoby, która rzeczywiście jest spadkobiercą. Może on jedynie dochodzić roszczeń odszkodowawczych lub roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia od osoby, która dokonała rozporządzenia. Tak samo jest w przypadku, gdy osoba trzecia nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego od osoby, która posiada stwierdzenie nabycia spadku lub poświadczenie dziedziczenia potwierdzające bycie zapisobiercą windykacyjnym (art. 1029 w zw. z art. 1029.1 Kodeksu cywilnego).

Ochrona, o której mowa dotyczy czynności odpłatnych i pod tytułem darmym (na przykład darowizna). Jednak jest ona wyłączona, gdy nabywca jest w złej wierze. Oznacza to, że nabywca musi wiedzieć, że osoba posiadająca stwierdzenie nabycia spadku nie jest spadkobiercą albo powinien był wiedzieć z uwagi na fakt, że dowiedzenie się o tym było stosunkowo łatwe.

W czym może Ci pomóc moja kancelaria adwokacka w Krakowie?

Moja kancelaria adwokacka specjalizuje się w rozwiązywaniu problemów z zakresu prawa spadkowego. Dzięki temu jestem w stanie rozwiązywać problemy klientów dotyczące m.in. stwierdzenia nabycia spadku. Jako adwokat z Krakowa jestem Ci w stanie pomóc między innymi w następujących sprawach:

• ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych i testamentowych;
• prowadzenie postępowania w sprawie stwierdzenia nabycia spadku;
• kwestionowanie zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia;
• uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia.