Wydziedziczenie

autor: adwokat Wojciech Rudzki

ostatnia aktualizacja w dniu 17 sierpnia 2024 roku

Wydziedziczenie to nie tylko wyłączenie od dziedziczenia, ale przede wszystkim pozbawienie zachowku. Kodeks cywilny umożliwia wydziedziczenie tylko wtedy, jeżeli zachodzi przyczyna wydziedziczenia określona w przepisach prawa. Wydziedziczenie następuje wyłącznie poprzez sporządzenie testamentu o odpowiedniej treści. Po przeczytaniu tego artykułu poznasz odpowiedzi między innymi na następujące pytania:

• na czym polega wydziedziczenie?
• na czym polega instytucja zachowku?
• jakie zachowania względem spadkodawcy uzasadniają wypowiedzenie?
• czy przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie?
• jakie skutki dla wydziedziczenia ma przebaczenie?
• czym różni się niegodność dziedziczenia od wydziedziczenia?

Wydziedziczenie – informacje podstawowe

Czym jest wydziedziczenie? 

W powszechnym rozumieniu wydziedziczenie oznacza odebranie przez spadkodawcę praw do spadku wynikających z dziedziczenia ustawowego. O ile wydziedziczenie rzeczywiście wyłącza od dziedziczenia to powoduje jeszcze jeden istotny skutek – pozbawia spadkobiercę prawa do zachowku (które przysługuje nawet w przypadku braku dojścia do dziedziczenia).

Wydziedziczenie to sporządzenie testamentu, który pozbawia prawa do zachowku z powodu jednej z trzech przyczyn uzasadniających wydziedziczenie (które określa Kodeks cywilny w art. 1008). Przyczyny te zostaną szczegółowo omówione w dalszej części tego artykułu.

Już w tym miejscu musimy zasygnalizować, że wydziedziczenie nie nastąpi jeżeli wskazana zostanie inna przyczyna wydziedziczenia niż wynikająca z przepisów prawa (albo nie zostanie wskazana w ogóle) albo dana przyczyna nie uzasadniała w tych okolicznościach (np. zachowanie potencjalnego spadkobiercy nie było zawinione).

Kwestie te omówiony szerzej w dalszej części tego artykułu.

Wydziedziczenie, a dziedziczenie ustawowe spadku

Jak wskazaliśmy to już powyżej, wydziedziczenie jest często mylone z pozbawieniem prawa do dziedziczenia spadku. Żeby osiągnąć ten skutek nie ma jednak konieczności wydziedziczenia. Wystarczające będzie sporządzenie testamentu, na podstawie którego:

• do całości spadku zostaną powołane inne osoby (a potencjalny spadkobierca ustawowy zostanie w nim pominięty)
• potencjalny spadkobierca zostanie wykluczony od dziedziczenia (tak zwany testament negatywny – “nie chcę, aby cokolwiek po mnie odziedziczył mój najstarszy syn)

Sporządzenie któregokolwiek ze wskazanych powyżej testamentów nie pozbawi potencjalnego spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku. Ten efekt może zostać osiągnięty tylko poprzez wydziedziczenie. 

Zdarzają się jednak sytuację, w których wydziedziczenie jednego z członków rodziny może spowodować ograniczony skutek – wyłącznie pozbawienie prawa do dziedziczenia, bez jednoczesnego pozbawienia prawa do zachowku.

Stanie się tak w sytuacji, w której wydziedziczenie będzie nieskuteczne (co jest możliwe np. w przypadku braku wskazania w testamencie jaka jest przyczyna wydziedziczenia, wskazania innej przyczyny wydziedziczenia niż w art. 1008 Kodeksu cywilnego, czy też w przypadku nieuzasadnionego wydziedziczenia).

Nieskuteczność wydziedziczenia nie powoduje nieważności testamentu – w takim przypadku testament należy traktować jako testament negatywny. Testament taki pozbawia spadku, ale jednocześnie nie pozbawia prawa do zachowku.

Wydziedziczenie, a instytucja zachowku

W tym miejscu znajdziesz tylko podstawowe informacje na temat zachowku – wszystkie problemy związane z zachowkiem zostały omówione szczegółowo w artykule dotyczącym zachowku, który znajdziesz na stronie naszej kancelarii adwokackiej.

Zachowek to pewna część majątku zmarłego, która powinna przypadać jego najbliższym tylko z tego powodu, że łączą ich więzy krwi. Prawo do zachowku przystępuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy.

Zachowek może zostać przekazany za życia albo po śmierci spadkodawcy – np. w formie powołania do dziedziczenia testamentowego (w tym jako zapis windykacyjny). Wydziedziczenie może dotyczyć zstępnych spadkodawcy, małżonka spadkodawcy oraz rodziców spadkodawcy (to jest osób potencjalnie uprawnionych do żądania zachowku).

Jeżeli odpowiednia część majątku nie zostanie przekazana osobie uprawnionej do otrzymania zachowku (na przykład z tego powodu, że został on pominięty w testamencie), może on żądać rekompensaty pieniężnej (także określanej jako zachowek) od osób zobowiązanych do jego zapłaty.

Zachowek wynosi połowę albo dwie trzecie (w przypadku małoletniego albo jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy) udziału spadkowego, który dana osoba powinna uzyskać, gdyby do dziedziczenia doszło na podstawie dziedziczenia ustawowego. Należy przy tym pamiętać, że to ile zachowek wynosi nie jest związane tylko z wartością majątku zmarłego, który pozostał po jego śmierci. Oprócz wartości spadku uwzględnia się także wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia.

Jak omówiliśmy to już wcześniej, wydziedziczenie ma najistotniejsze znaczenie z punktu widzenia zachowku. Osoba skutecznie wydziedziczona jest pozbawiona prawa do żądania zachowku, który przysługiwałby tej osobie, gdyby nie została wydziedziczona. Skuteczne wydziedziczenie oznacza jednoczesne pozbawienie prawa do spadku oraz prawa do zachowku.

Jeżeli wydziedziczenie okaże się nieskuteczne, to “wydziedziczony” będzie wyłączony od dziedziczenia (testament negatywny), ale jednocześnie nie utraci prawa do żądania zapłaty zachowku. Nieskuteczne wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do spadku, ale nie pozbawia prawa do zachowku.

Wydziedziczenie, a dalsi zstępni

Co istotne, wydziedziczony jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. To oznacza, że w miejsce tej osoby uprawnione do dziedziczenia (oraz ew. żądania zapłaty zachowku) stają się kolejne osoby uprawnione do dziedziczenia. Na przykład, jeżeli ojciec skutecznie wydziedziczy córkę, to w miejsce córki uprawniony do dziedziczenia stanie się wnuk spadkodawcy (dziecko córki).

W związku z tym, celowość wydziedziczenia powinna być zawsze oceniana w każdym przypadku – może się okazać, że zobowiązany do zapłaty zachowku będzie go musiał zapłacić w wyższej wysokości niż w przypadku braku wydziedziczenia. Na przykład, córka byłaby uprawniona do zachowku w wysokości 1/2 udziału w spadku, a małoletnia wnuczka lub trwale niezdolny do pracy wnuczek są uprawnieni do zachowku w wysokości dwie trzecie wartości takiego udziału.

Wydziedziczenie częściowe

Spory i wątpliwości wśród prawników powstają na tle kwestii możliwości jedynie częściowego wydziedziczenia. Zgodnie z obecnie dominującym poglądem, zastosowanie przez spadkodawcę częściowego skutecznego wydziedziczenia nie jest możliwe.

Wysokość zachowku jest bowiem uregulowana ustawowo bez możliwości dokonywania w tym zakresie zmian przez spadkodawcę (częściowe wydziedziczenie skutkowałoby ingerencją w wysokość zachowku należnego uprawnionemu do zachowku – np. trwale niezdolny do pracy uzyskałby zachowek niższy niż należna wysokość 2/3). Stąd też, spadkodawca musi podjąć decyzję: albo wydziedzicza spadkobierców ustawowych w całości albo w ogóle.

Wydziedziczenie, a niegodność dziedziczenia

Wydziedziczenie może wydawać się podobne do innej instytucji prawa spadkowego – niegodności dziedziczenia. Spadkobierca może bowiem zostać uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli: 

• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka

Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Z tego powodu, traci prawo do spadku, ale także prawo do zachowku. 

Kluczową różnicą pomiędzy wydziedziczeniem a niegodnością dziedziczenia jest to, że niegodność dziedziczenia orzekana jest przez sąd już po śmierci spadkodawcy. O ile wydziedziczenie jest zależne od woli spadkodawcy, to niegodność dziedziczenia zależy od woli spadkobierców, którzy mogą wszcząć postępowanie sądowe w tej sprawie dopiero po śmierci spadkodawcy.

Pozew o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia może po śmierci spadkodawcy wnieść każdy, kto ma w tym interes. Najczęściej będzie to inny ze spadkobierców (np. ktoś z rodzeństwa), który uważa, że z powodu wystąpienia jednej z ustawowych przesłanek spadkobierca nie jest godny dziedziczenia.

Forma wydziedziczenia

Wydziedziczenie jest możliwe wyłącznie w ważnym testamencie. Może do niego dojść z wykorzystaniem każdego testamentu (np. w testamencie pisemnym, ustnym). Wbrew powszechnemu przekonaniu, do wydziedziczenia nie jest konieczne sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego. Nie można dokonać wydziedziczenia w żaden inny sposób niż w treści testamentu.

Zgodnie z art. 1009 Kodeksu cywilnego, w treści testamentu koniecznie trzeba podać przyczynę wydziedziczenia. Dodatkowo, przyczyna wydziedziczenia musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Wydziedziczenie nie może zostać zastrzeżone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (na przykład – “jeżeli syn mnie nie przeprosi, to go wydziedziczam”). 

Zgodnie z art. 948 § 1 Kodeksu cywilnego, treść testamentu należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Dotyczy to także wydziedziczenia. W związku z tym, w treści testamentu nie muszą zostać użyte określone sformułowania – dotyczy to tak określenia “wydziedziczenie”, jak i konkretnych słów dotyczących przyczyn wydziedziczenia wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego.

Z doświadczenia naszej kancelarii adwokackiej wynika jednak, że jeżeli w treści testamentu ma dojść do wydziedziczenia, to warto w tym przypadku skorzystać z pomocy profesjonalistów. Co istotne, nie warto poprzestawać na pomocy notariusza, który sporządzi testament w formie aktu notarialnego. Warto skonsultować się z adwokatem, który będzie w stanie w taki sposób sformułować treść testamentu, żeby zapewnić jego możliwie wysoką skuteczność w przypadku kwestionowania skuteczności wydziedziczenia w sądzie (co zdarza się wyjątkowo często). Za celowe przy sporządzaniu testamentu wydziedziczającego należy uznać:

• odwołanie się do konkretnych przyczyn wydziedziczenia
• opisanie poszczególnych zachowań wydziedziczanego (w tym dat oraz okoliczności)
• wyjaśnienie dlaczego były one dotkliwe dla spadkodawcy

Kogo można wydziedziczyć?

Wydziedziczyć można osoby, które są uprawnione do zachowku (krąg tych osób określa art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego). W związku z tym, wydziedziczenie może dotyczyć:

• zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuki, itd.)
• małżonka spadkodawcy
• rodziców spadkodawcy

Przyczyny wydziedziczenia, czyli kiedy można wydziedziczyć?

Przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w treści testamentu wyłącznie spośród przyczyn wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Przepis ten przewiduje trzy przyczyny wydziedziczenia: 

1. spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
2. spadkobierca dopuścił się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób
3. spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

Zaistnienie jednej z powyższych przesłanek powinno być zawinione przez wydziedziczonego. Oznacza to, że jeżeli naganne zachowanie spadkobiercy wynika z przyczyn niezależnych od niego (np. jeżeli krewny uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych z powodu choroby swojej albo członka swojej najbliższej rodziny – np. własnego dziecka) to nie można go z tego powodu wydziedziczyć. 

Ponadto nie jest możliwe wydziedziczenie osoby, która z powodu wieku lub stanu psychicznego nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podjąć decyzji i wyrazić swojej woli i kierować swoim postępowaniem. Przykładowo, spadkodawca nie może wydziedziczyć swoich małoletnich wnuków tylko z tego powodu, że nie realizują wobec niego obowiązków rodzinnych, co jest z kolei związane z z istnieniem wieloletniego rodzinnego konfliktu, skutkiem czego rodzice zabronili im kontaktować się z babcią lub dziadkiem. Wydziedziczenie nie może również opierać się na działaniu krótkotrwałym, wypadkowym – musi być zatem odpowiedzią na długoletnie zaniedbania ze strony spadkodawcy.

Działanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

W pierwszej kolejności, wydziedziczenie może nastąpić, jeżeli wbrew woli spadkodawcy uprawniony do zachowku uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Jakie zachowania mieszczą się w tym opisie? Zachowanie uzasadniające wydziedziczenie musi spełniać trzy warunki:

• musi być postępowaniem wbrew woli spadkodawcy
• musi mieć charakter uporczywy
• musi być zachowaniem sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

Zachowanie podejmowane wbrew woli spadkodawcy to zachowanie, z którym spadkodawca się wyraźnie nie godził, dając temu zewnętrzny wyraz. Przykładowo, jeżeli ojciec oraz syn wspólnie nadużywali alkoholu, to ojciec nie może wydziedziczyć syna z tego powodu, że ten był alkoholikiem. W innych określonych sytuacjach nadużywanie alkoholu może stanowić podstawę do wydziedziczenia.

Charakter uporczywy zachowania oznacza, że zachowanie podejmowane w sposób długotrwały, powtarzający się, wielokrotny. Dodatkowo, zachowanie to powinno cechować się zamiarem jego popełniania. Przykładowo, jednokrotna awantura syna z ojcem, sprowokowana przez ojca nie będzie mogła zostać traktowana jako zachowanie uporczywe.

Zachowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, to zachowanie w określonych sytuacjach nie mieszczące się w społecznie aprobowanych normach zachowania (z zastrzeżeniem, że w różnych środowiskach normy te mogą traktować się w różny sposób). W polskim prawie nie istnieje definicja zasad współżycia społecznego – ocena tego, czy spadkobierca łamie zasady współżycia społecznego zawsze będzie zależeć od konkretnej sytuacji. Za takie zachowania mogą być uznawane:

• alkoholizm
• narkomania
• zaniedbywanie rodziny
• kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych oskarżeń

Uważa się, że działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego musi być nie tylko działaniem wbrew woli spadkodawcy, ale nie musi być także obiektywnie naganne. Oznacza to, że przyczyną wydziedziczenia nie może być na przykład zawarcie związku małżeńskiego z osobą nielubianą przez spadkodawcę albo z osobą innego wyznania religijnego. Spadkodawca nie może wydziedziczyć bliskiej osoby także z tego powodu, że nie podobają mu się jej decyzje życiowe (na przykład brak pójścia na studia, brak założenia rodziny).

Dopuszczenie się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci

Drugą podstawą do wydziedziczenia stanowi dopuszczenie się przez uprawnionego do zachowku względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. W tym przypadku podstawą wydziedziczenia mogą być działania podejmowane względem: 

1. spadkodawcy, 
2. osób najbliższych względem spadkodawcy. 

Spadkodawca nie może wydziedziczyć spadkobiercy za przestępstwo popełnione względem osób obcych. Ofiarą przestępstwa musi zawsze albo spadkodawca albo ktoś z grona jego bliskich. Krąg bliskich spadkodawcy ustala się zawsze indywidualnie: może chodzić więc o jego dzieci, żonę, ale także np. konkubinę, z którą żyje w związku nieformalnym. 

Wydziedziczenie z powodu popełnienia umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności może dojść do skutku nie tylko w przypadku skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa w sprawie karnej. Jeżeli doszło do takiego przestępstwa, możliwe jest ustalenie tego przez sąd w sprawie cywilnej (jeżeli zostanie podniesione żądanie zapłaty zachowku). Skazanie prawomocnym wyrokiem w sprawie karnej jest natomiast dla sądu cywilnego wiążące – sąd będzie musiał tylko ustalić, czy dane przestępstwo jest przestępstwem ciężkim i czy zalicza się ono do przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności.

Nie jest dopuszczalne wydziedziczenie, jeżeli uprawniony do zachowku dopuścił się przestępstwa w warunkach, które wyłączają bezprawność czynu – na przykład, jeżeli działał w obronie koniecznej, stanie wyższej konieczności, błędzie lub niepoczytalności.

Dopuszczenie się rażącej obrazy czci

Dopuszczenie się rażącej czci spadkodawcy albo osoby dla niego najbliższej jest samodzielną podstawą do wydziedziczenia. Działania uprawnionego do zachowku muszą cechować się poważnym charakterem albo nasileniem.

Jako przykłady takich zachowań można wskazać publiczne lub skryte rozpowszechnianie na temat spadkodawcy nieprawdziwych i gorszących informacji na jego temat (np. co do popełnienia przez niego czynów przestępczych, zdradzania żony, jego orientacji seksualnej), kierowanie wyzwisk pod jego adresem, składanie w toku nieprawdziwych fałszywych zeznań pomawiających spadkodawcę o udział w przestępstwie.

Uporczywe nie dopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy

Wydziedziczonym może być ten, kto uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Chodzi w tym przypadku o okazywanie zainteresowania bezpośrednio spadkodawcy. Nie można więc nikogo wydziedziczyć np. za brak kontaktu z żoną bądź dziećmi, nawet jeżeli spadkodawca ocenia to negatywnie. Obowiązki rodzinne sąd zawsze będzie badał w określonym kontekście sytuacyjnym – w pewnych środowiskach obowiązki rodzinne będą realizowane w inny sposób niż w innym środowisku.

Brak zainteresowania spadkodawcą oznaczać będzie w szczególności: 

• uchylanie się od pomocy i troski o spadkobiercę, ze względu na jego chorobę czy wiek spadkodawcy,
• uchylanie się od alimentów na rzecz spadkodawcy
• wszczynanie awantur
• brak odwiedzania spadkodawcy
• brak prowadzenia korespondencji lub odbywania rozmów telefonicznych (np. w przypadku mieszkania w innym kraju, kiedy nie jest możliwe częste odbywanie spotkań osobistych)

Niedopełnienie obowiązków rodzinnych będzie oceniane zawsze przez wzgląd na konkretną sytuację spadkobiercy. Przykładowo, trudno oczekiwać, że spadkobierca będzie aktywnie opiekował się swoją chorą matką, jeżeli samemu cierpi na dokuczliwe i przewlekłe dolegliwości zdrowotne. Równocześnie, nie może być traktowany jako uporczywe postępowanie brak regularnych wizyt spadkobiercy u spadkodawcy, jeżeli spadkodawca np. mieszka w odległym kraju czy też wykonuje bardzo absorbujący czasowo zawód (np. jest marynarzem). 

Oczywiście, niektóre z trzech opisanych wyżej przesłanek wydziedziczenia mogą występować razem. Przykładowo, znęcanie się nad spadkodawcą może stanowić zarówno przestępstwo, rażącą obrazę czci i zaniedbywanie obowiązków rodzinnych. Stąd też, wydziedziczenie może opierać się na kilku podstawach do wydziedziczenia łącznie.

Z tego powodu warto skonsultować się z adwokatem w przypadku zamiaru sporządzenia testamentu wydziedziczającego. Odpowiednie zredagowanie testamentu umożliwi utrzymanie w mocy jednej podstawy do wydziedziczenia nawet jeżeli skutecnzie zakwestionowane zostaną inne podstawy.

Przebaczenie uprawnionemu do zachowku

Spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby uprawnionej do zachowku, jeśli jej przebaczył. Przebaczenie może nastąpić zarówno przed wydziedziczeniem, jak i po wydziedziczeniu. Jeżeli jednak przebaczenie nastąpi już po wydziedziczeniu, wymaga ono odwołania testamentu wydziedziczającego (ew. sporządzenia nowego testamentu cofającego wydziedziczenie).

Przebaczenie nie jest formalnym oświadczeniem, ale wyrażoną na zewnątrz decyzją, że nie będzie się wyciągać konsekwencji z doznanej krzywdy. Przebaczając, spadkodawca nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych w momencie przebaczania (może być np. osobą ubezwłasnowolnioną). Wystarczy, że będzie świadomy sytuacji i będzie mógł ją rozsądnie ocenić. Często to sąd ocenia, czy przebaczenie było dokonane z dostatecznym rozeznaniem czy też nie. 

Przebaczenie nie może być odwołane. Nie wyklucza to skutecznego wydziedziczenia na podstawie nowych okoliczności. które nastąpiły po przebaczeniu (kolejnych nagannych zachowań uprawnionego do zachowku).

Bezskuteczność wydziedziczenia

Kiedy wydziedziczenie nie odnosi skutku?

Bezskuteczność wydziedziczenia skutkuje tym, że spadkobierca jest wyłączony od dziedziczenia, ale jednocześnie może dochodzić zachowku. W szczególności, wydziedziczenie nie będzie bezskuteczne jeżeli:

• nie dochowano sposobu wydziedziczenia (nie został sporządzony testament)
• przyczyna wydziedziczenia nie wynika z oświadczenia woli spadkodawcy
• podano inną przyczynę wypowiedzenia niż przewidywana przez przepisy prawa (omówione we wcześniejszej części tego artykułu)
• przyczyna wydziedziczenia jest nieprawdziwa (np. uprawniony do zachowku nie dopuścił się przestępstwa przeciwko wolności albo rażącej obrazy czci co zarzuca mu spadkodawca)
• przyczyna wydziedziczenia jest nieuzasadniona (np. zachowanie uprawnionego do zachowku było niezawinione)

W jaki sposób kwestionować wydziedziczenie?

Prawo spadkowe daje uprawnionemu do zachowku szansę na zakwestionowanie wydziedziczenia. Kwestionowanie wydziedziczenia nie odbywa się jednak w ramach sprawy sądowej o stwierdzenie nabycia spadku, gdzie jest ustalany krąg spadkobierców. Skutecznie zakwestionowane wydziedziczenie prowadzi bowiem do uznania testamentu za testament negatywny. Oznacza to, że spadkobierca jest wyłączony od dziedziczenia, ale jest jednocześnie uprawniony do zachowku (wbrew woli spadkodawcy).

Kwestionowanie wydziedziczenia w ramach sprawy o stwierdzenie nabycia spadku może mieć miejsce w jednym przypadku – kiedy kwestionujemy pochodzenie testamentu (np. testament jest podrobiony) albo kiedy kwestionujemy zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu (np. zażywane przez niego leki uśmierzające ból powodowały tak zwaną niezdolność testowania, co powoduje niezdolność do dokonywania czynności prawnych oraz sporządzenia aktu ostatniej woli).

W związku z tym, kwestionowanie wydziedziczenia odbywa się zasadniczo w sprawie o żądanie zapłaty zachowku. Uprawniony do zachowku kieruje do sądu żądanie jego zapłaty. W ramach tego postępowania sąd rozstrzygnie, czy żądający zachowku jest uprawniony do jego otrzymania. Warunkiem poczynienia takich ustaleń jest ustalenie, czy danej osobie w ogóle przysługuje prawo do zachowku, to z kolei wymaga ustalenia, czy doszło do skutecznego wydziedziczenia.