Wydziedziczenie

Czym jest wydziedziczenie?

W potocznym rozumieniu „wydziedziczenie” to określenie wszystkich sytuacji, w których spadkodawca pozbawia udziału w spadku swoich spadkobierców ustawowych. Jednak w polskim Kodeksie cywilnym z takim pojęciem spotykamy się tylko w odniesieniu do pozbawienia spadkobiercy prawa do zachowku, które przysługuje mu z ustawy. Takie wydziedziczenie określa się jako wydziedziczenie sensu stricto.

W życiu codziennym dosyć często zdarza się, że spadkodawca pozbawia spadkobiercę ustawowego jego udziału w spadku. Może to nastąpić na dwa różne sposoby:

  1. w sposób dorozumiany – poprzez powołanie do dziedziczenia całego majątku inną osobę;
  2. poprzez testament negatywny –  testament, w którego treści znajduje się jedynie wyłączenie spadkobiercy lub spadkobierców ustawowych od dziedziczenia (np. nie chcę, aby cokolwiek po mnie odziedziczył mój najstarszy syn).

Czym jest testament negatywny?

Wydziedziczenie na podstawie testamentu

Konsekwencją sporządzenia testamentu negatywnego jest, to że do dziedziczenia dochodzą pozostałe dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, z wyłączeniem osoby, którą się wydziedziczyło. Wydziedziczony w tym potocznym znaczeniu jest nadal uprawniony do zachowku. Co prawda dopuszczalność testamentu negatywnego nie jest wyraźnie przewidziana w polskim systemie prawnym, ale znajduje on akceptację w doktrynie i orzecznictwie sądów.

W jaki sposób można wydziedziczyć?

Jak już wspomniałem, wydziedziczenie sensu stricto charakteryzuje się pozbawieniem zstępnych (dzieci, wnuków itd.), małżonka i rodziców prawa do zachowku. Następuje to przez oświadczenie woli wyrażone w ważnie sporządzonym testamencie – nieważność testamentu skutkuje nieważnością wydziedziczenia. Konsekwencją wydziedziczenia jest niemożność żądania zachowku.

Co ważne, wydziedziczenia można dokonać tylko i wyłącznie w testamencie. Zgodnie z art. 1009 k.c. przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Zatem nie wystarczy samo istnienie przyczyny wydziedziczenia. Warto dodać, że wydziedziczenia nie można ograniczyć warunkiem i terminem.

Jakie są przyczyny wydziedziczenia?

Wydziedziczona może być osoba, która:

  1. uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy. Następuje to wtedy, gdy jakieś zachowanie jest długotrwałe, wielokrotne i na ogół dotyczy nagannego trybu życia uprawnionego do zachowku. Jako przykład może posłużyć alkoholizm, narkomania, czy też przestępczy tryb życia. Niezmiernie istotne jest przy tym, aby spadkodawca potępił zachowanie wydziedziczonego;
  2. dopuściła się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazi czci względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób. W tym przypadku należy odwołać się do przepisów kodeksu karnego. Nie jest jednak wymagane prawomocne skazanie uprawnionego do zachowku. Osobą najbliższą spadkodawcy jest osoba związana ze spadkodawcą;
  3. uporczywie niedopełniała względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Musi to mieć charakter trwały. Co istotne,nie chodzi tu tylko o obowiązki alimentacyjne, ale także na przykład obowiązek opieki oraz pomocy niedołężnemu rodzicowi, czy też o zerwanie kontaktów rodzinnych i ustanie więzi uczuciowej, ciągłe wszczynanie awantur, wyrzucenie z domu itp.

Skutki wydziedziczenia

Jeśli przyczyną wydziedziczenia jest pewien stan trwały (tak jak ma to miejsce w pkt 1 lub 3), to musi on istnieć w chwili sporządzenia testamentu. Natomiast jeśli chodzi o popełnienie przestępstwa, to musi ono nastąpić przed wydziedziczeniem. Osoba uprawniona do zachowku, która zachowuje się w sposób opisany w art. 1008 pkt 1,2 i 3 k.c., musi działać świadomie. Tym samym nie jest możliwe wydziedziczenie osoby, która z powodu wieku lub stanu psychicznego nie jest w stanie świadomie albo swobodnie podjąć decyzji i wyrazić swojej woli i kierować swoim postępowaniem.

Przebaczenie spadkobiercy – jak wpływa na wydziedziczenie?

Często zdarza się, że spadkodawca przebaczył wydziedziczonemu. Przebaczenie powszechnie uznawane jest za akt woli o charakterze uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów. Jeśli zaszła, któraś z przesłanek wydziedziczenia, a następnie spadkodawca przebaczył spadkobiercy, to wydziedziczenie jest bezskuteczne (art. 1010 § 1 k.c.).

Zdarzają się jednak sytuacje, w których spadkodawca w chwili przebaczenia nie miał zdolności do czynności prawnych. W takim wypadku przebaczenie jest skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie powszechnie uznawane jest za akt woli o charakterze uczuciowym, który polega na puszczeniu w niepamięć wyrządzonych krzywd i doznanych urazów.

Wydziedziczenie nie wpływa na prawa zstępnych wydziedziczonego

Skutki prawne wydziedziczenia nie dotyczą zstępnych wydziedziczonego (jego dzieci, wnuków i tak dalej). Konsekwencją wydziedziczenia jest to, że wydziedziczony traci uprawnienie do żądania określonej sumy pieniężnej z zachowku, ale także nie jest już spadkobiercą. W jego miejsce wchodzą jego zstępni. Zstępnym wydziedziczonego należy się zachowek, chociażby zstępny spadkodawcy żył dłużej niż spadkodawca.

W czym może Ci pomóc moja kancelaria adwokacka w Krakowie?

Prawo spadkowe jest jedną z dziedzin prawa, którymi zajmuje się jako adwokat. Z tego powodu bardzo często spotykam się z pytaniami dotyczącymi wydziedziczenia. W praktyce skuteczne wydziedziczenie zdarza się bardzo rzadko.

Przebaczenie wyłącza wydziedziczenie

Jeżeli zastanawiasz się nad możliwością dokonania wydziedziczenia powinieneś przede wszystkim zrozumieć sytuację prawną, w której znajdujesz się jako spadkodawca. Być może w braku możliwości skutecznego wydziedziczenia jesteśmy w stanie osiągnąć zakładany przez Ciebie skutek z wykorzystaniem innych instrumentów prawnych – na przykład powołania spółki lub fundacji, zawarcia umowy dożywocia, czy zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

Jeżeli jesteś spadkobiercą, który został wydziedziczony powinieneś przede wszystkim ustalić, czy wydziedziczenie mogło być dokonane w sposób skuteczny. Jeżeli były podstawy do dokonania wydziedziczenia prawdopodobnie powinieneś postarać się zabezpieczyć interesy Twoich zstępnych, którzy nie zostali wydziedziczeni.

Jako adwokat z Krakowa jest w stanie pomóc Ci między innymi w następujących sprawach:

  1. ustalenie możliwości dokonania wydziedziczenia;
  2. zrealizowanie wydziedziczenia;
  3. kwestionowanie skuteczności dokonania wydziedziczenia;
  4. reprezentowanie w postępowaniach sądowych dotyczących wydziedziczenia: o stwierdzenie nabycia spadku, zachowek, dział spadku.