Postępowanie nakazowe

W postępowaniu nakazowym sprawa rozpoznawana jest na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie. Jak widać postępowanie to ma charakter fakultatywny. Powód nie musi zgłaszać wniosku. Jeżeli wniosek nie zostanie zgłoszony, sąd rozpozna sprawę postępowaniu zwykłym lub postępowaniu upominawczym, które prowadzone jest z urzędu (bez potrzeby zgłaszania wniosku).

Pozew można wnieść do sądu właściwości ogólnej albo sądu miejsca wykonania zobowiązania. Postępowanie nakazowe regulowane jest przez przepisy art. 484¹-497 Kodeksu postępowania cywilnego.

Podstawy wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione:

1. dołączonym do pozwu dokumentem urzędowym,
2. zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem (np. fakturą VAT),
3. wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
4. zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty,
5. zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braków środków na rachunku bankowym.

Powód, który dochodzi roszczenia pieniężnego powinien podać konkretną kwotę w walucie polskiej. Tylko wyjątkowo można podać kwotę w walucie obcej. Rzeczami zamiennymi są rzeczy oznaczone co do gatunku.

Sąd wydaje także nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub należycie wypełnionego rewersu, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości (art. 485 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Weksel należy do papierów wartościowych. Na jego podstawie jedna strona bezwarunkowo zobowiązuje się spłacić określoną sumę wekslową w wyznaczonym stronie przeciwnej terminie. Natomiast warrant i rewers to części dowody składowego, czyli papieru wartościowego o towarowym charakterze. Jest to dokument wydany przez dom składowy zbywalny przez indos. Składa się on z dwóch części:

• rewersu, który stwierdza posiadanie rzeczy złożonych na skład,
• warrantu, który stwierdza ustanowienie zastawu na rzeczach, które złożono na skład.

Wreszcie czek jest swego rodzaju środkiem zapłaty. Wręcza się go zamiast pieniądza.

Ponadto sąd wydaje nakaz zapłaty również na podstawie:

• dołączonej do pozwu umowy;
• dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego;
• dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeśli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek w transakcjach handlowych określonych w ustawie z dnia 8.3.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych lub kwoty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeśli powód dochodzi także zwrotu kosztów, o których mowa w art. 10 ust 2 tej ustawy.

Nakaz zapłaty można również wydać na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych. Wyciąg musi być podpisany przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku, opatrzony pieczęcią banku, jak również powinien być do niego dołączony dowód doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty.

Skutki wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Sąd wydając nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym orzeka, że pozwany ma w ciągu 2 tygodni od dnia doręczenia nakazu zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty (art. 491 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

W przypadku, gdy nakaz zapłaty został wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku, to może być w formie skróconej umieszczony na ich odpisie (491 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego). W praktyce jednak bardzo rzadko stosuje się tą formę.

Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym doręcza się stronom. Pozwanemu należy doręczyć nakaz zapłaty wraz z pozwem, załącznikami i pouczeniem o treści art. 493 § 1 zdanie trzecie Kodeksu postępowania cywilnego.

Kiedy nie wydaje się nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym?

Nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nie można wydać, jeśli brak jest stosownego wniosku o jego wydanie, powód domaga się roszczenia, które nie nadaje się do trybu postępowania nakazowego oraz, gdy dołączone do pozwu dokumenty nie spełniają wymogów dokumentów, które uzasadniają wydanie nakazu zapłaty lub nie dołączona do niego wszystkich wymaganych dokumentów.

Jeśli nie ma podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym sprawa powinna być rozpoznana w zwykłym trybie procesowym albo we właściwym dla niej postępowaniu odrębnym.

Uchylenie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym

Sąd uchyla nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z urzędu, jeśli:

• jego doręczenie nie może nastąpić z powodu nieznajomości miejsca pobytu pozwanego (np. gdy powód wskazał w pozwie niewłaściwy adres pozwanego);
• doręczenie nakazu pozwanemu nie mogłoby nastąpić w kraju;
• nakaz został wydany w stosunku do strony, która nie miała zdolności sądowej, procesowej albo organu powołanego do jej reprezentowania, a braków tych nie usunięto w wyznaczonym terminie.

Sąd uchyla nakaz zapłaty wydając postanowienie.

Zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym można wnieść zarzuty, które wstrzymują prawomocność orzeczenia. Po wniesieniu zarzutów sąd, który wydał zaskarżony nakaz zapłaty musi ponownie rozpoznać i rozstrzygnąć sprawę.

Podmiotami uprawnionymi do wniesienia zarzutów są:

• pozwany,
• interwenient uboczny po stronie pozwanego,
• prokurator,
• inny organ działający na takich samych zasadach jak prokurator,
• właściwa organizacja pozarządowa.

Zarzuty wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym w terminie 2 tygodni od dnia doręczenia go pozwanemu. Zasadniczo zarzuty powinny być wniesione w formie pisma procesowego. Natomiast w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych pracownik lub ubezpieczony może zgłosić zarzuty ustnie do protokołu.

Pismo zawierające zarzuty powinno czynić zadość ogólnym warunkom stawianym dla pisma procesowego (art. 126 i następne Kodeksu postępowania cywilnego). Oprócz tego pismo takie powinno zawierać:

• oznaczenie zakresu zaskarżenia przez wskazanie, czy nakaz zapłaty jest zaskarżony w całości, czy w części;
• wskazanie zarzutów stawianych nakazowi zapłaty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy;
• powołanie wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów.

Spóźnione twierdzenia i dowody sąd pomija, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swoje winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że zachodzą inne wyjątkowe okoliczności.

Zarzuty, które można wnieść to:

• zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sporu,
• zarzut niewłaściwości sądu, którą można by usunąć w drodze umowy stron,
• zarzut zawarcia umowy mediacji,
• zarzut istnienia umowy o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich lub zapisu na sąd polubowny,
• zarzut wykonania zobowiązania,
• zarzut przedawnienia.

Po prawidłowym wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie ich powodowi (art. 495 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). W trakcie postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Natomiast w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może ponadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenie za dalsze okresy.

Po cofnięciu zarzutów sąd orzeka postanowieniem, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym pozostaje w mocy, chyba że nie uznaje cofnięcia za niedopuszczalne (art. 497 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Przez cofnięcie zarzutów należy rozumieć ich odwołanie przez pozwanego.

Sąd może odrzucić zarzuty, gdy zostały wniesione po terminie, nie opłacono ich, są niedopuszczalne z innych przyczyn oraz, gdy ich braki nie zostały usunięte w terminie.

Odrzucenie zarzutów następuje na posiedzeniu niejawnym w formie postanowienia. Doręcza się je pozwanemu wraz z uzasadnieniem. Na postanowienie to przysługuje zażalenie.

Rozstrzygnięcia podejmowane przez sąd po przeprowadzeniu rozprawy

Po przeprowadzeniu rozprawy sąd może:

• wydać wyrok utrzymujący w mocy nakaz zapłaty w całości lub w części, lub
• wydać wyrok uchylający nakaz zapłaty i orzekający o żądaniu pozwu.

Pierwszy z wyroków sąd wydaje, gdy żądanie pozwu jest zasadne, a zarzuty pozwanego bezzasadne. Sąd uchyla nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym w razie uwzględnienia zarzutów pozwanego co do zasadności roszczeń powoda stwierdzonych tym nakazem. W takiej sytuacji konieczne jest dodatkowe rozstrzygnięcie co do istoty sprawy. Takim rozstrzygnięciem może być oddalenie powództwa albo inne uwzględniające powództwo (np. zasądzające zamiast pierwotnego sporu jego wartość lub inny przedmiot).

Jeśli sąd wydał wyrok uchylający nakaz zapłaty i nie orzekł w nim o żądaniu pozwu musi to potem uzupełnić. Uchylając nakaz zapłaty i uwzględniając powództwo sąd może świadczenie rozłożyć na raty. Jeśli zaś sąd stwierdzi, że powinien uwzględnić powództwo w mniejszym zakresie niż wynika to z treści nakazu zapłaty, powinien utrzymać nakaz zapłaty w mocy. W pozostałej części powinien uchylić i oddalić powództwo.

Sąd może również wydać postanowienie o uchyleniu nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym i odrzuceniu pozwu lub postanowienie o uchyleniu nakazu zapłaty i umorzeniu postępowania. Pierwsze z rozstrzygnięć sąd powinien podjąć, jeśli wydał nakaz zapłaty mimo zachodzenia podstaw do odrzucenia pozwu. Natomiast uchylić nakaz zapłaty i umorzyć postępowanie sąd powinien, gdy wydał nakaz zapłaty mimo, że zachodziła podstawa do umorzenia postępowania oraz, gdy po wniesieniu zarzutów wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne. Podstawą do umorzenia postępowania może być np. cofnięcie pozwu, następczy brak drogi sądowej albo jurysdykcji krajowej. Wydanie wyroku staje się zbędne np. z powodu cofnięcia pozwu lub zawarcia ugody sądowej.