Zdolność prawna

Czym jest zdolność prawna?

Art. 8 Kodeksu cywilnego (KC) stanowi, że każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego (zdolność do bycia stroną stosunku cywilnoprawnego). Zdolność prawna nie powoduje jednak, że człowiekowi przysługują samoistnie jakiekolwiek prawa i obowiązki cywilnoprawne, a jedynie daje możliwość stania się ich podmiotem.

Zdolność prawna, a zdolność sądowa

Posiadanie zdolności prawnej jest jednoznaczne z posiadaniem zdolności sądowej, o której traktuje art. 64 Kodeksu postępowania cywilnego. Zdolność sądowa oznacza zdolność występowania w procesie sądowym jako strona.

Kiedy powstaje zdolność prawna?

Od chwili narodzin zdolność prawna przysługuje każdej osobie fizycznej. Co istotne, nabycie zdolności prawnej łączy się wyłącznie z tzw. urodzeniami żywymi, którym przysługuje domniemanie na podstawie art. 9 KC. W nauce prawa cywilnego wskazuje się, że „urodzenie żywe, o którym tu mowa, definiuje się z reguły jako całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, takie jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone” (Kodeks cywilny. Komentarz. Red. Osajda 2018, wyd. 18/P. Księżak).

Zdolność prawna pozostaje niezależna od zdolności psychicznych i fizycznych człowieka oraz nie podlega stopniowaniu, w odróżnieniu od zdolności do czynności prawnych (która jest zmienna wraz z upływem wieku człowieka).

Kiedy ustaje zdolność prawna?

Ustanie zdolności prawnej następuje z momentem śmierci człowieka. Skutek śmierci wywołuje zarówno śmierć biologiczna, jak i postanowienie sądu o uznaniu za zmarłego oraz o stwierdzeniu zgonu. Z przepisów odrębnych ustaw wynika, że dla uznania śmierci człowieka wystarczające jest stwierdzenie nieodwracalnego zatrzymania krążenia lub śmierci mózgu.

Dokumenty stwierdzające powstanie albo ustanie zdolności prawnej

Dokumenty urzędowe w postaci aktu zgonu oraz aktu urodzenia służą odnotowaniu każdego urodzenia i śmierci człowieka oraz są regulowane odrębną ustawą o aktach stanu cywilnego.

Akt urodzenia sporządza się, co do zasady, w dniu zgłoszenia urodzenia dziecka, a jeżeli dziecko przyszło na świat martwe, również sporządza się akt urodzenia ze stosowną adnotacją, że dziecko urodziło się martwe. Akt urodzenia sporządzany jest na podstawie karty urodzenia lub karty martwego dziecka

Akt zgonu sporządzany jest natomiast na podstawie karty zgonu, protokołu zgłoszenia zgonu lub postanowienia o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu.

Zdolność prawna dziecka nienarodzonego

Należy zwrócić uwagę na szczególną sytuację dziecka poczętego, nienarodzonego w chwili otwarcia spadku (chwili śmierci spadkodawcy), które pomimo braku zdolności prawnej może nabyć spadek, zostać zapisobiercą oraz będzie uprawnione do zachowku, jeśli urodzi się żywe.

Poza ustawową regulacją dotyczącą dziecka poczętego, w orzecznictwie sądowym wykształcił się pogląd, że dziecko poczęte, które urodzi się żywe, ma również prawo do świadczeń z umowy ubezpieczenia na wypadek śmierci ojca, jeśli śmierć nastąpiła przed urodzeniem się dziecka oraz ma prawo do bycia obdarowanym, jeśli umowa darowizny została zawarta w okresie życia płodowego. Ponadto, dziecku poczętemu po urodzeniu przysługują roszczenia z tytułu doznanych szkód prenatalnych.